Η πρώτη φορά, που συνειδητοποίησα το μέγεθος του προβλήματος ήταν όταν πριν από περίπου τρία χρόνια συνάντησα τον Ολλανδό καλλιτέχνη Nταν Ρόζεγκαρντε.
Eνα από τα πρότζεκτς που δούλευε εκείνη την εποχή, στο Μουσείο του Χρόνινγκεν, ήταν το «Διαστημικό Εργαστήριο Απορριμάτων». Στόχος του ήταν να οπτικοποιήσει το πρόβλημα με τα 8,1 εκατομύρια διαστημικών σκουπιδιών, που ίπταντο στο σύμπαν γύρω από τη γη, εκείνη την εποχή. Οπως σημείωνε κανείς δεν ξέρει τι να κάνει με αυτά. «Προφανώς δεν είμαστε ικανοποιημένοι με το να καταστρέφουμε τον πλανήτη μας τη γη και επεκτεινόμαστε και έξω από την ατμόσφαιρα» σημείωνε τότε ο καλλιτέχνης.
Το διάστημα λοιπόν ως χωματερή; Θα πείτε έχουμε αρκετά προβλήματα εδώ στη γη για να αρχίσουμε τώρα να ανησυχούμε και για το τι συμβαίνει… γύρω της. Ωστόσο το πρόβλημα είναι σοβαρό και θα μπορούσε να έχει κάποια στιγμή επιπτώσεις και στην καθημερινότητά μας, επηρεάζοντας για παράδειγμα δορυφόρους, που χρησιμοποιούμε καθημερινά μέσω διάφορων εφαρμογών, για παράδειγμα για την πλοήγησή μας σε άγνωστα μέρη. Πόσοι αλήθεια από τους νεώτερους σε ηλικία είναι σήμερα σε θέση να διαβάσουν ένα χάρτη τυπωμένο σε χαρτί; Πόσοι θα μπορούσαν να επιβιώσουν χωρίς τη βοήθεια, που τους προσφέρουν εφαρμογές στο κινητό τους, που οφείλονται στη λειτουργία κάποιων δορυφόρων;
Πριν από μερικές μέρες η Ρωσία εκτόξευσε ένα πύραυλο ο οποίος έπληξε και ουσιαστικά διέλυσε σε «κομματάκια» έναν παλιό της δορυφόρο. Μιλάμε όμως για μερικές χιλιάδες κομματάκια, μερικά από τα οποία δεν είναι και τόσο μικρά. Αμέσως γεννήθηκαν φόβοι ότι κάποια από αυτά θα μπορούσαν να χτυπήσουν άλλους ενεργούς δορυφόρους, από τους 4.000 (!) που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στο διάστημα. (H σχετική γραφική απεικόνιση μπορεί να μοιάζει τρομακτική, αλλά δεν απέχει από την πραγματικότητα). Ανησυχίες εκφράστηκαν και για πιθανές ζημιές από μια σύγκρουση αυτών των «σκουπιδιών» με το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Αλλωστε τέτοιου είδους συγκρούσεις έχουν υπάρξει στο παρελθόν, ευτυχώς χωρίς μεγάλες συνέπειες ως τώρα.
Αστροφυσικοί που ασχολούνται με το πρόβλημα μιλούν για περίπου 19.000 τέτοια κομμάτια, που περιφέρονται σε χαμηλό ύψος γύρω από τη γη, από τα 200 έως τα 2.000 χιλιόμετρα. Με τη ρωσική επίθεση ο αριθμός τους αυξήθηκε κατά 10% περίπου. Για αυτό και κάποιοι μίλησαν τώρα για «διαστημικό χουλιγκανισμό». Οπως επισημαίνουν οι επιστήμονες το πρόβλημα με τα διαστημικά σκουπίδια δεν είναι αυτή τη στιγμή τόσο επείγον. Αλλά διαρκώς επιδεινώνεται. Οπως εύγλωττα το διατύπωνε πρόσφατα στην εφημερίδα «the Guardian» ο αστροφυσικός Τζόναθαν ΜακΝτάουελ «είναι κάτι αντίστοιχο με τους ωκεανούς. Δεν ήταν δηλαδή τη μια μέρα πεντακάθαρα τα νερά τους και ξαφνικά γέμισαν με πλαστικά και άλλα σκουπίδια. Αυτή είναι μια διαρκής έστω αργή διαδικασία επιδείνωσης.»
Το πρόβλημα λοιπόν μπορεί να μην φαντάζει τόσο άμεσο, αλλά είναι ενδεικτικό μιας νοοτροπίας, που αφού άφησε μόνο το 3% του εδάφους της γης παρθένο και ανέγγιχτο από το ανθρώπινο χέρι, επεκτείνει όπως φαίνεται την καταστροφική του δράση και εκτός αυτής. Αλλωστε στο παρελθόν έχουν ακουστεί κάποιες «φαεινές ιδέες» για να χρησιμοποιηθεί το διάστημα κυριολεκτικά ως «χωματερή», εκτοξεύοντας εκεί για παράδειγμα επικίνδυνα απόβλητα, που δεν θα ξέρουμε τι να τα κάνουμε.
Ομως ακόμα και αν δεν υλοποιηθούν τέτοιες ιδέες, η ολοένα και μεγαλύτερη εμπορική αξιοποίηση του διαστήματος, ο ανταγωνισμός όλων των μεγάλων δυνάμεων, εσχάτως και της Κίνας και της Ευρώπης μαζί με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία έχει μετατρέψει το τοπίο σε «Αγρια Δύση», σύμφωνα με τον επιστήμονα. Στον τομέα απουσιάζει κάτι αντίστοιχο με το Δίκαιο της Θάλασσας, που θα μπορούσε να επιβάλει κανόνες συμπεριφοράς, αλλά και περιορισμούς.
Η λύση δεν μπορεί να είναι απλώς η εκτόξευση των δορυφόρων σε μεγαλύτερο ύψος, κάτι που έχει και τεχνικές δυσκολίες, αλλά και μεγαλύτερο κόστος. Θα μπορούσαν να υπάρχουν 100.000 δορυφόροι τα επόμενα χρόνια, υπολογίζουν οι ειδικοί. Κανονικό «μποτιλιάρισμα». Κάποιοι απλώς γερνούν, καθίστανται άχρηστοι, αλλά συνεχίζουν να… γυρίζουν γύρω από τη γη. Είναι σίγουρο ότι θα έρθει η ώρα που το πρόβλημα θα είναι τόσο σοβαρό, που θα πρέπει οι κυβερνήσεις των ισχυρών κρατών, αυτές δηλαδή που θα το έχουν προκαλέσει να ασχοληθούν σοβαρά μαζί του. Οπως μας διδάσκει η εμπειρία των οικολογικών προβλημάτων και «επί γης», είναι πολύ πιθανό αυτό να γίνει ξανά με σημαντική καθυστέρηση…
