Τι ξέχασε ο Γιουβάλ Νόε Χαράρι: Από τις υποσχέσεις στον Γκορμπατσόφ στην κρίση της Ουκρανίας

Σε ένα ηθικολόγημα του, που αγγίζει τα όρια της δακρύβρεχτης γραφικότητας, χάρις στην άνεση, που του δίνει ο τίτλος του επιτυχημένου συγγραφέα μπεστ σέλερ, ο Γιουβάλ Νοε Χαράρι υποστήριζε πρόσφατα ότι αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία θα καθορίσει την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Ο τίτλος έχει ένα ενδιαφέρον, όπως και το μέσο που φιλοξενεί το πόνημα. Ο «Economist» η ναυαρχίδα του μεγαλοαστισμού στη Βρετανία. Της χώρας που επέλεξε να εγκαταλείψει την ΕΕ στη λογική «μπορώ και μόνη μου καλά, τα καταφέρνω μια χαρά».

Η απλοϊκότητα ως εκλαΐκευση

Διαβάζοντας κανείς τις 1.604 λέξεις του κειμένου, μπορεί ίσως να καταλάβει γιατί ο συγκεκριμένος κατόρθωσε να καταστεί «ευπώλητος» χάρις στην ετικέτα του «φιλόσοφου και ιστορικού», που τα λέει απλά, κατανοητά, εκλαϊκευμένα. Ζούμε στην εποχή των απλουστεύσεων, της ρηχής ηθικολογίας, του απολιτίκ ανθρωπισμού που μπορεί να καθησυχάζει τις συνειδήσεις αδαών περί ιστορίας μεσοαστών, οι οποίοι ηδονίζονται να ανασύρουν ψαγμένες ατάκες σε οικογενειακά τραπεζώματα, όταν το καλό κρασί με το «ακριβό» τυρί έρχονται να επισφραγίσουν το χορταστικό δείπνο. Πάντα υπάρχει ο «θείος» που θα εντυπωσιάσει ρίχνοντας μια ημερομηνία του τύπου «το 1913 οι Γάλλοι και οι Γερμανοί έκαναν ανακωχή».

Οι Ρώσοι που ονειρεύονται τη ζούγκλα

Κάπως έτσι και με το επιχείρημα ότι εδώ και επτά δεκαετίες οι δύο υπερδυνάμεις δεν έκαναν ποτέ μεταξύ τους πόλεμο, ο Χαράρι μας περιγράφει ένα κόσμο που έχει πάψει να κυριαρχείται από τη λογική της «ζούγκλας». Διανθισμένο το μενού και με κάποιες φράσεις κλισέ, όπως η μετάβαση στην «οικονομία της γνώσης» κυριαρχείται από μια ωραιοποιητική διάθεση του δυτικού τρόπου σκέψης, που έχει πειστεί ότι ο πόλεμος πλέον δεν είναι πλέον σκόπιμος και αποδεκτός. Επειδή «οι άνθρωποι απλώς κάνουν καλύτερες επιλογές». Λίγο πολύ οι μόνοι που φαίνεται να έχουν μια τάση να κάνουν κακές επιλογές ακόμα είναι οι Ρώσοι. Αυτοί που θέλουν να μας γυρίσουν στη ζούγκλα.

Και εξηγεί: «Το πρώτο και πιο προφανές αποτέλεσμα μιας επιστροφής στον νόμο της ζούγκλας θα ήταν μια απότομη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών σε βάρος όλων των άλλων. Τα χρήματα που θα έπρεπε να πάνε σε δασκάλους, νοσηλευτές και κοινωνικούς λειτουργούς θα πάνε σε τανκς, πυραύλους και όπλα στον κυβερνοχώρο». Εδώ πια αναρωτιέται κανείς αν δεν πρόσεξε ακόμα ότι αυτό που φοβάται συμβαίνει ήδη σε χώρες του ΝΑΤΟ, ανάμεσά τους και στην Ελλάδα. Μάλλον αγνοεί εκθέσεις διεθνών Ινστιτούτων, που καταγράφουν αύξηση των στρατιωτικών δαπανών και πάλι τα τελευταία χρόνια. Αλλά προφανώς όταν πουλάς αυθεντία, επιτρέπεις στον εαυτό σου κάθε αυθαιρεσία για να πείσεις ότι έχεις δίκιο.

Ιστορία για τη χώνεψη

Οι αναφορές σε επιλεγμένα ιστορικά γεγονότα βοηθούν προφανώς την χώνεψη, όπως και τα τυριά με… τρύπες. Μόνο που και η παρουσίαση των γεγονότων από τον Χαράρι είναι γεμάτη τρύπες και ισχυρισμούς που αν και «επιστήμονας» δεν θεωρεί ότι χρειάζεται να αποδείξει, χρησιμοποιώντας τους «αξιωματικά». Ως αξιώματα δηλαδή που δεν χρήζουν επαλήθευσης. Η αναφορά σε κάποιες ιστορικές ημερομηνίες είναι εξαιρετικά επιλεκτική και υποτίθεται ενισχύει την «επιστημοσύνη» του κειμένου, που τελικά καταλήγει να θυμίζει αυτό που έλεγε κάποτε ο Μπρεχτ. Αυτοί που αρπάζουν το φαί από το τραπέζι κηρύσσουν τη λιτότητα. Εδώ αυτοί που οπλίζονται και επεκτείνονται κηρύσσουν την ειρήνη. Εκτός αν ο συγγραφέας αγνοεί λόγω άλλων ασχολιών του, σε πόσους πολέμους έχουν εμπλακεί ΗΠΑ και Βρετανία τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.

Η «νέα» δημοκρατία της Ουκρανίας

Ακούμε λοιπόν ότι η Ουκρανία επέλεξε να γίνει και έγινε «δημοκρατία» με ένα «νέο» τρόπο. Το ότι σε όλες τις αξιολογήσεις δυτικών οργανισμών και οργανώσεων η «δημοκρατία» αυτή χαρακτηρίζεται ημιτελής ή υβριδική προφανώς δεν ταιριάζει στο αφήγημα του. Οπως δεν ταιριάζει η αναφορά στην άρνηση του Κιέβου να τηρήσει τις δεσμεύσεις του από τη συμφωνία του Μινσκ. Αντιθέτως ταιριάζει στο αφήγημα ότι ακόμα και ηγέτες όπως ο Τζορτζ Μπους και ο Ντόναλντ Τραμπ έχουν πλέον πειστεί για την αξία της ειρήνης. Επίσης είναι καλύτερα να μείνει εκτός της σφαιρικής θεώρησης των πραγμάτων, το πόσο «ειρηνικά» συμβιώνει το Ισραήλ με τους γείτονές του.

Δεν είναι προνόμιο του συγκεκριμένου άρθρου να προσπαθεί να πείσει με κοπτοραπτική από διάφορα στατιστικά στοιχεία, που πάντως δεν αναφέρονται συγκεκριμένα, ότι ο πλανήτης μας έχει γίνει πιο ειρηνικός και οι κυβερνήσεις καταναλώνουν λιγότερα ποσά για την άμυνα και τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς τους. Οπως δεν είναι μοναδικό το φαινόμενο να αναφέρονται μόνο τα ιστορικά στοιχεία, που βολεύουν το ήδη προαποφασισμένο συμπέρασμα.

Μελετώντας την ιστορία σε… φέτες

Υπάρχουν όμως κάποια ερωτήματα, που δεν είναι εύκολο να απαντηθούν, όσο επιλεκτικά και αν δει κανείς την ιστορία, όσο χαλαρά και αν προσπαθήσει να ερμηνεύσει τα γεγονότα. Η ιστορία γράφεται πραγματικά σε… δόσεις. Αν θέλεις να είσαι τίμιος, όταν τη μελετάς πρέπει λοιπόν να τις βάλεις όλες στο κάδρο. Δεν την κόβεις φέτες και επιλέγεις όποιες σε βολεύουν.

Είναι για παράδειγμα υποκριτικό να αρνείται η Δύση, ότι με την συνειδητή της επιλογή να επεκτείνει το ΝΑΤΟ μέχρι τα σύνορα της Ρωσίας, επιχειρεί εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες να προκαλέσει την αντίδραση ενός αυταρχικού και κυνικού ηγέτη, όπως ο Πούτιν. Ο πρόεδρος της Ρωσίας μοιάζει κάθε τόσο να… αξιοποιείται από την απέναντι μεριά για για να δικαιολογήσει, όχι την ειρήνη αλλά μια κατάσταση διαρκούς πολεμικής ετοιμότητας.

Μια ξεχασμένη υπόσχεση

Αυτές τις ημέρες το περιοδικό «der Spiegel» δημοσίευσε κάποια ντοκουμέντα από την κρίσιμη περίοδο 1989-1991, την περίοδο δηλαδή της πτώσης του Τείχους και της διάλυσης της Σοβιετικής Ενωσης. Σε ένα από αυτά, που παρέμενε ως τώρα απόρρητο στο Εθνικό Βρετανικό Αρχείο αναφέρονται οι συζητήσεις των υπευθύνων των πολιτικών διευθύνσεων των Υπουργείων Εξωτερικών των ΗΠΑ, της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας στη Βόννη το Μάρτιο του 1991, λίγο μετά δηλαδή από τη γερμανική ενοποίηση.

Το θέμα ήταν οι βολιδοσκοπήσεις από τη μεριά της Πολωνίας και της Ουγγαρίας για το ενδεχόμενο ένταξής τους στο ΝΑΤΟ. Ολοι οι μετέχοντες, όπως έχει καταγραφεί στα αρχεία, εκτιμούσαν τότε ότι η ένταξη της Πολωνίας στη Συμμαχία θα ήταν «μη αποδεκτή». Ο Γερμανός διπλωμάτης Γιούργκεν Χρόμποκ στις δικές του σημειώσεις επιβεβαίωνε κάτι τέτοιο θυμίζοντας ότι στις συνομιλίες «2 συν 4» για την ενοποίηση της Γερμανίας είχε συμφωνηθεί να μην υπάρξει επέκταση του Βορειοατλαντικού Συμφώνου προς τα ανατολικά.

Ηταν μια υπόσχεση, που είχε δοθεί στον τότε σοβιετικό ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, αλλά αργότερα και στο διάδοχό του Μπορίς Γέλτσιν, αλλά μόνο σε προφορικό επίπεδο και η οποία κάποια στιγμή ξεχάστηκε, όπως υποστηρίζει τώρα ο Πούτιν. Ηδη το 1993 ο Γέλτσιν σε μια επιστολή του προς τον Κλίντον αναφερόταν στο θέμα και εισέπραττε και αυτός καθησυχαστικές απαντήσεις, που διαψεύστηκαν το 1997 προς μεγάλη του απογοήτευση. Αλλά όπως ομολογούσε τότε δεν είχε τρόπο να αντιδράσει. Aυτή ήταν πάντως και η αρχή του πολιτικού του τέλους.

Οι ενοχές των Γερμανών δεν είναι τυχαίες

Στη Γερμανία βεβαίως και δεν έχουν ξεχάσει όλα τα παραπάνω και αυτό μπορεί να εξηγήσει ως ένα βαθμό και τη στάση τους σήμερα απέναντι στη Μόσχα, που διαφέρει από εκείνη άλλων ΝΑΤΟϊκών, γιατί ίσως να πηγάζει και από κάποια ψήγματα ενοχής.

Αλλά και οι Αμερικάνοι έβλεπαν τα πράγματα αλλιώς τότε το 1991, δηλαδή με τον τρόπο που την απεικονίζει ο Πούτιν σήμερα. Ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ Ρέιμοντ Ζέιτς συμφώνησε με τα λεγόμενα του Γερμανού: «Έχουμε καταστήσει σαφές στη Σοβιετική Ένωση – στις συνομιλίες «2 συν 4», καθώς και σε άλλες συνομιλίες – ότι δεν θα εκμεταλλευτούμε την απόσυρση των σοβιετικών στρατευμάτων από την Ανατολική Ευρώπη … Το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί ούτε επίσημα, ούτε άτυπα στην Ανατολή». Το ίδιο διαβεβαίωνε και ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός Τζον Μέιτζορ, όταν επισκεπτόταν την ίδια χρονιά τη Μόσχα.

Ο Πούτιν λοιπόν δεν είναι και τόσο μακριά από την πραγματικότητα, όταν λέει ότι η Δύση ξεγέλασε τη χώρα του. Και το έκανε αυτό, δικαιολογώντας τη συνέχιση της λειτουργίας και τον «εκσυγχρονισμό» και αργότερα την επέκταση μιας συμμαχίας, που υποτίθεται ότι δεν είχε λόγο ύπαρξης μετά τη διάλυση της σοβιετικής «αυτοκρατορίας».

Αυτό είναι ένα κομμάτι ιστορίας που οι ηθικολόγοι «φιλειρηνιστές» στη Δύση θέλουν τώρα να ξεχάσουν. Γιατί απλώς τους βολεύει να προκαλούν τον Πούτιν, που δεν θέλει και πολύ για να προκληθεί. Η Ρωσία έχει «αποδεχτεί» ως τώρα την ένταξη στο ΝΑΤΟ, χωρών που συνορεύουν απευθείας μαζί της, όπως οι δημοκρατίες της Βαλτικής, αλλά και χωρών με μεγάλη στρατηγική σημασία όπως η Πολωνία και η Ρουμανία. Υπήρχε άραγε κανείς στη Δύση, που να πίστευε ότι η ένταξη της Ουκρανίας είναι κάτι που θα δεχτεί αδιαμαρτύρητα.

Ο Πούτιν είχε προειδοποιήσει

Η Δύση δεν έχει επίσης καμιά δικαιολογία να αισθάνεται τώρα αιφνιδιασμένη από την βιαιότητα και επιθετικότητα του Πούτιν. Ο Ρώσος πρόεδρος είχε προειδοποιήσει ήδη από το 2007 κατά σύμπτωση πάλι από τη Διάσκεψη του Μονάχου ότι δεν συμβιβάζεται με την ιδέα ενός «μονο-πολικού» κόσμου όπου οι ΗΠΑ θα ασκούν «παγκόσμια κυριαρχία». Η Ουάσιγκτον αντέδρασε με αυταρέσκεια εντείνοντας την πολιτική της περικύκλωσης και απομόνωσης της Ρωσίας.

Σκεφτείτε κάτι απλό. Εχετε λοιπόν ένα γείτονα «μπρατσωμένο», με όχι και τόσο λευκό παρελθόν. Η ασφάλεια που σας δίνει ο φράχτης ανάμεσα στις αυλές σας, σας δίνει την ψευδαίσθηση ότι μπορείτε να βγαίνετε στο μπαλκόνι και να τον ειρωνεύεστε. Θα είναι έκπληξη αν κάποια στιγμή τον δείτε να πηδάει πάνω από τον φράχτη; Αυτό ακριβώς έδειχνε να επιδιώκει η μέχρι τώρα ΝΑΤΟϊκή στρατηγική. Να προκαλέσει την εισβολή, όχι στο δικό της φράχτη αλλά στον… ενδιάμεσο. Την Ουκρανία.

Αν θέλει λοιπόν κανείς να είναι ειλικρινής, μακριά από τζούφιους ψευδοανθρωπισμούς και αμφίσημες προφητείες, μπορεί πράγματι να ισχυρίζεται ότι οι επόμενες εβδομάδες ή μήνες στην Ουκρανία θα κρίνουν την κατεύθυνση, που θα πάρει η ανθρώπινη ιστορία. Αρκεί να μην βλέπει την ιστορία ως μια πίτα, που κόβεται σε φέτες και επιλέγει όποιες θεωρεί νοστιμότερες και κυρίως πιο εύπεπτες.

Διαβάστε ακόμα

Ουκρανία: πρώτο θύμα πάλι η αλήθεια

Οι «μπίζνες» της άμυνας σε πρώτο πλάνο στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια στο Μόναχο

Ουκρανική κρίση: Τα σενάρια πολέμου και ο αντίκτυπος στις αγορές