COP 27 – Στο Σαχέλ οι άνθρωποι σκοτώνονται ήδη για το νερό – Αύριο, εμείς…
Της ΜΑΡΙΑΣ ΔΕΔΟΥΣΗ
Τα τελευταία 10 χρόνια μία ειδικού τύπου βία έχει πάρει πάνω από 11.000 ζωές στη Σαχέλ. Ποια είναι η Σαχέλ θα ρωτήσετε. Επίσης ποιοί είναι αυτοί οι 11.000; Μας αφορούν; Τους ξέρουμε; Μας νοιάζουν έστω;
Όχι. Ούτε τους ξέρουμε, ούτε μας νοιάζουν και ναι, 11.000 άνθρωποι σε μια δεκαετία, είναι περίπου το τίποτα. Διότι αυτήν την αξία έχει η ανθρώπινη ζωή στον κοσμο μας, ιδιαίτερα στη Σαχέλ, που είναι μια ζώνη υποσαχάριων χωρών στην Αφρική.
Όπως, μπορεί να μην μας νοιάζει, αλλά μας αφορά. Επειδή «αύριο» αυτοί οι 11.000 της μακρινής και άγνωστης Σαχέλ θα είμαστε εμείς. Είναι μαθηματικό αυτό. Και οι ιδεολογίες αμφισβητούνται εύκολα, αλλά τα μαθηματικά μοντέλα όχι.
Άγνωστα μέρη, γνωστές καταστάσεις
Μαλί, Νιγηρία, Μπουργκίνα Φάσο. Χώρες που κάποιες δεν τις ξέρει ούτε η ίδια η γεωγραφία. Χώρες που σπαράσσονται από θρησκευτικές και φυλετικές διαμάχες, αλλά κυρίως έχουν χτυπηθεί άμεσα και πολύ σκληρά από την κλιματική αλλαγή. Ήδη, πρώτο το νερό αλλά και άλλες βασικές ανάγκες, όπως η γη στην οποία βόσκουν οι ντόπιοι τα κοπάδια τους, είναι αγαθά στα οποία η πρόσβαση είναι όλο και πιο δύσκολη. Η κλιματική αλλαγή εντείνει τις συγκρουσεις και δημιουργεί έναν εντελώς νέου είδους πόλεμο, βγαλμένο από την επιστημονική φαντασία του χθες, που έγινε πραγματικότητα στο σήμερα.
Η Σαχέλ είναι μια τεράστια ημίξερη περιοχή στα νότια της ερήμου της Σαχάρας. Εκτείνεται από τη Σενεγάλη στη δυτική ακτή της Αφρικής μέχρι τις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας. Κατοικείται κυρίως από μέλη της φυλής Φούλα, τους Φουλάνι, μια από τις πιο διασπαρμένες γεωγραφικά εθνικές ομάδες της Αφρικής. Οι νομάδες Φουλάνι παραδοσιακά βοσκάνε τα κοπάδια τους στην ευρύτερη περιοχή, μετακινούμενοι διαρκώς.
Όμως, η κλιματική αλλαγή μετέτρεψε τα τελευταία χρόνια το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής σε μια νέα έρημο. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 75% της γης της Σαχέλ είναι πλέον ακατάλληλο για βοσκή λόγω της ξηρασίας και άρα μη κατοικίσιμο.
Μετά τις μεγάλες ξηρασίες στις δεκαετίες του ’70 και του ΄80, οι Φουλάνι αναγκάστηκαν σταδιακά να εγκαταλείψουν τη Σαχέλ και να αναζητήσουν πιο εύφορα εδάφη σε μέρη τα οποία παλιότερα επισκέπτονταν σπάνια. Εκεί, οι ντόπιοι γεωργοί τους αντιμετωπίζουν με δυσπιστία στην καλύτερη περίπτωση, εχθρικότητα πιο συχνά και οι αιματηρές συγκρούσεις είναι καθημερινό φαινόμενο. Όσο αυξάνεται ο ανταγωνισμός για την πρόσβαση στο έτσι κι αλλιώς ελάχιστο νερό και τα βοσκοτόπια, οι συγκρούσεις αυτές δημιουργούν συνθήκες γενικευμένης σύρραξης και διαρκούς βίας.
Η «οικο-βία» και το μοντέλο Χόμερ-Ντίξον
Η βία ανάμεσα στους κτηνοτρόφους και τους γεωργούς στην περιοχή αναγνωρίζεται πλέον επίσημα ως «οικο-βία» και δεν είναι κάτι καινούργιο. Τα τελευταία χρόνια όμως κλιμακώνεται εκθετικά.
Στην επαρχία Μπενουέ της Νιγηρίας 92 άνθρωποι σκοτώθηκαν σε δέκα διαφορετικά επεισόδια από τον Μάρτιο ως τον Ιούνιο του 2022. Η συγκεκριμένη επαρχία βρίσκεται στο πιο εύφορο τμήμα της χώρας και όλοι θέλουν ένα κομμάτι της. Γεωργοί και κτηνοτρόφοι τη διεκδικούν πλέον ανοιχτά, καθώς κανείς από τους δύο δεν έχει που αλλού να πάει.
Η περίπτωση της Νιγηρίας επιβεβαιώνει με τον πιο δραματικό τρόπο τη θεωρία του Καναδού πολιτικού επιστήμονα Τόμας Χόμερ-Ντίξον, ο οποίος πρώτος συνέδεσε την κλιματική αλλαγή όχι μόνο με ξεσπάσματα βίαιων συγκρούσεων, αλλά και με την επικράτηση τελικά αυταρχικών καθεστώτων σε όλον τον πλανήτη. Και αυτό δεν αφορά μόνο τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Απλώς εκεί συμβαίνει ήδη και στο μέλλον θα εκφραστεί με πολύ άσχημους τρόπους: Εθνικές συγκρούσεις, τρομοκρατία και γενοκτονίες, είναι κάποιοι από αυτούς.
Το μοντέλο Χόμερ-Ντίξον είναι «κυκλικό» και προβλέπει το εξής:
Η έλλειψη των φυσικών αγαθών -όπως το νερό-, σε συνδυασμό με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις -όπως η αύξηση του πληθυσμού-, οδηγουν σε πολιτική αστάθεια και την επικράτηση τελικά αυταρχικών πολιτικών δομών. Αυτές με τη σειρά τους οδηγούν σε ακόμη πιο άδικη κατανομή του πλούτου και των ευκαιριών, με συνέπεια να αυξάνεται και η βία. Και βέβαια τέτοιου είδους πολιτικές οντότητες κάνουν ακόμη χειρότερη διαχείριση του φυσικού πλούτου, με συνέπεια να παρουσιάζεται ακόμη μεγαλύτερη έλλειψη φυσικών αγαθών. Και πάει λέγοντας.
Ο στρατηγός Μουχαμάντου Μπουχάρι, μέλος της φυλής των Φουλάνι, εξελέγη πρόεδρος της Νιγηρίας το 2015. Από τότε, με βασικά εργαλεία τις ευνοιοκρατικές εσωτερικές πολιτικές και τη διαφθορά, κατόρθωσε να στρέψει την κατάσταση υπέρ της φυλής του, δημιουργώντας το υπόβαθρο για το ξέσπασμα της βίας.
Ανάμεσα στο 2015 και το 2018, η κυβέρνηση της χώρας έκανε ότι ήταν δυνατόν προκειμένου να εξασφαλίσει ότι οι κτηνοτρόφοι Φουλάνι θα είχαν πρόσβαση στην εύφορη γη.
Έφτασαν στο σημείο να προτείνουν τη δημιουργία «ανοιχτών ζωνών βοσκής», οι οποίες δεν θα ήταν τίποτε άλλο από καταπατημένη γη γηγενών αγροτών προς όφελος των νομάδων Φουλάνι.
Οι νόμοι αυτοί δεν πέρασαν, συναντώντας σθεναρή αντίσταση από τους γεωργούς και τους εκπροσώπους τους στη Βουλή, με βασικό επιχείρημα ότι είναι η πατρογονική τους γη.
Ο σύμβουλος για θέματα επικοινωνίας του Μπουχάρι, βγήκε την επόμενη μέρα σε μια εκπομπή στην εθνική τηλεόραση και είπε απλά και συνοπτικά: «Πατρογονική γη; Μπορείς να έχεις πατρογονική γη μόνο όταν είσαι ζωντανός. Αν είσαι νεκρός τι σημασία έχει;». Ταυτόχρονα συμβούλευσε τους γεωργούς να φύγουν από μόνοι τους, πριν «αναγκαστούν».
Είναι αυτονόητο ότι τέτοιες πολιτικές που λειτουργούν υπέρ κάποιας συγκεκριμένης ομάδας, οδηγούν σε μεγαλύτερη βία, είτε από την άλλη πλευρά, είτε και από τους ίδιους τους ευνοούμενους, οι οποίοι αισθάνονται πλέον άτρωτοι.
Το 2018 η οργάνωση κτηνοτρόφων των Φουλάνι «Μιγιέτι Αλάχ», ανέλαβε την ευθύνη για τη σφαγή 72 ανθρώπων, ανάμεσα στους οποίους πολλές γυναίκες και παιδιά. Ο ηγέτης της οργάνωσης, Γκάριο Γκογκόλο, δεν προσήχθη ποτέ.
Η ατιμωρησία των Φουλάνι προκάλεσε πιο οργανωμένες αντιδράσεις από τους γεωργούς, κλιμάκωση της βίας και εκτεταμένες καταστροφές στην Μπενουέ, όπου τα τελευταία δύο χρόνια τουλάχιστον 360.000 άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους. Που θα πάνε; Κάπου αλλού, όπου άλλοι άνθρωποι έχουν σπίτια, θα υπάρξουν νέες συγκρούσεις, νέοι βίαιοι εκτοπισμοί και ούτω καθ’ εξής.
Κι αυτό είναι μόνο η αρχή
Η κλιματική αλλαγή αναγκάζει τους ανθρώπους να μεταναστεύσουν και δημιουργεί ιδανικές συνθήκες για το ξέσπασμα συγκρούσεων. Κι αυτό δεν συμβαίνει μόνο στη Νιγηρία. Όσο η ερημοποίηση τέως εύφορων περιοχών θα επιταχύνεται, όλο και μεγαλύτερες μάζες πληθυσμών θα αναζητούν άλλα σημεία για να ζήσουν, σημεία στα οποία υπάρχει νερό και μπορούν να καλλιεργηθούν. Μόνο που σε αυτά τα σημεία ζουν ήδη κάποιοι άλλοι.
Το ίδιο ακριβώς θα συμβεί και με τους κατοίκους των παράκτιων περιοχών και χωρών και των νησιών του Ειρηνικού κυρίως, σημεία τα οποία είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα καλυφθούν από νερό μέσα στα επόμενα χρόνια.
Το περιβαλλοντολογικό μοντέλο μάς λέει πλέον ότι με την παταγώδη αποτυχία μας να στραφούμε σε πιο βιώσιμες πηγές ενέργειας και τη μαζική επιστροφή τόσο του αναπτυσσόμενου όσο και -κυρίως- του ανεπτυγμένου κόσμου στα ορυκτά καύσιμα μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, όλοι οι στόχοι για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι πλέον πλήρως ανέφικτοι.
Η ανάγκες της Ευρώπης σε φυσικό αέριο την έχουν βγάλει στις διεθνείς αγορές, όπου εκτοπίζει όλους τους μικρομεσαίους αγοραστές και σπρώχνει τις φτωχές χώρες να επιστρέψουν ολοταχώς στο λιγνίτη. Περισσότερος λιγνίτης, περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου, περισσότερη υπερθέρμανση, περισσότερη και ταχύτερη ερημοποίηση.
Με τα σημερινά δεδομένα, ξέρουμε ότι το 2100 η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα έχει ανέβει κατά 2,4 βαθμούς Κελσίου. Είναι τρομακτικά πολύ και είναι μη αναστρέψιμο. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να μην γίνει χειρότερο.
Ο ανεπτυγμένος κόσμος, εμείς δηλαδή, δεν ξεφεύγει από το μοντέλο του Χόμερ-Ντίξον. Εκεί, οι πιέσεις ασκούνται διαφορετικά: Οι αυξανόμενες εισροές προσφύγων και μεταναστών, αλλά και η αύξηση στις τιμές βασικών αγαθών οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα: Πιο αυταρχικες κυβερνήσεις, πιο αυστηρές πολιτικές, πιο άδικη κατανομή του πλούτου, εσωτερικές αναταραχές, εθνικές συγκρούσεις. Το έχουμε δει να συμβαίνει ήδη, έχει πάψει προ πολλού να είναι απλό σενάριο.
Υπό μία έννοια, ολόκληρος ο πλανήτης είναι μια μεγάλη «Νιγηρία».
Οι άνθρωποι αυτοί φεύγουν από τους τόπους τους, διότι εκεί πολύ απλά δεν μπορούν πλέον να επιβιώσουν, δεν υπάρχουν αρκετοί φυσικοί πόροι και όσοι υπάρχουν κατανέμονται ανισομερώς.
Προσπαθούν να έρθουν στον ανεπτυγμένο κόσμο, ο οποίος κατά κανόνα είναι απρόθυμος να μοιραστεί μαζί τους τις δικές του πηγές. Συνεπεία αυτού δημιουργούνται τεράστιες κοινωνικές συγκρούσεις, που όλο και λιγότερο σπάνια είναι βίαιες. Η Δύση καταφεύγει σε πιο αυταρχικές κυβερνήσεις, οι οποίες υπόσχονται να μεριμνήσουν υπέρ των κατοίκων των χωρών τους «αποκρούοντας» τα κύματα των προσφύγων. Οι «γηγενείς» πληθυσμοί αντιδρούν στους «εισβολείς», τους περιορίζουν, τους στερούν την πρόσβαση στον πλούτο και την παραγωγική διαδικασία. Εκείνοι θα αντιδράσουν κάποια στιγμή με τη σειρά τους, είναι το μόνο βέβαιο αυτό.
Η διαφθορά και η ευνοιοκρατία που επικρατεί σε χώρες όπως η Νιγηρία και οι άλλες της Σαχέλ, δεν είναι αποκλειστικό «προνόμιο» των αφρικανικών κυβερνήσεων. Είναι αυτά ακριβώς τα στοιχεία που διαιωνίζουν και μεγεθύνουν τον κύκλο της βίας και τα οποία συναντά κανείς όλο και συχνότερα και στις δυτικές κυβερνήσεις. Απλώς στις δυτικές χώρες τα στοιχεία αυτά έχουν περισσότερο να κάνουν με την ταξική διαφοροποίηση του πληθυσμού και όχι τόσο με την εθνική του σύσταση ή τη θρησκεία. Ακόμη και τέτοια φαινόμενα, όμως, είναι όλο και συχνότερα.
Σε μια διευρυμένη του εκδοχή, το σενάριο δεν αποκλείει έως και παγκόσμια πυρηνική σύρραξη για τον έλεγχο των φυσικών πόρων, αλλά ας πούμε ότι για τώρα δεν πρέπει να ανησυχούμε για κάτι τέτοιο. Δεν θα συμβεί αύριο. Μάλλον.
Ο Τόμας Χόμερ-Ντίξον ανέπτυξε και δημοσίευσε στο ΜΙΤ για πρώτη φορά το μοντέλο του στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν τα οικολογικά ζητήματα ήταν άγνωστες λέξεις και η σύνδεσή τους με εθνικές, διεθνικές και διεθνείς συγκρούσεις ακουγόταν κάπως σαν επιστημονική φαντασία. Πλέον είναι μια πραγματικότητα.
Σε πρόσφατη δημοσίευσή του ο Καναδός μελετητής πρόβλεψε ότι μέχρι το 2030 οι ΗΠΑ θα κυβερνώνται από κάποιον ακροδεξιό δικτάτορα: «Το 2014 η πρόβλεψη ότι ο Τραμπ θα γινόταν Πρόεδρος, θα αντιμετωπιζόταν απ’ όλους ως παράλογη. Σήμερα, όμως, ζούμε σε έναν κόσμο που το παράλογο συχνά γίνεται πραγματικότητα και το τρομακτικό είναι κοινός τόπος».
Μελετώντας τη μηχανική των συγκρούσεων για τέσσερις δεκαετίες, κατέληξε ότι πρέπει να προετοιμαζόμαστε για την τέλεια καταιγίδα. Κι αυτή θα είναι τόσο κυριολεκτική όσο και μεταφορική.
Πηγή: Εφημερίδα Αυγή
