Έρευνα του δημοσιογραφικού ιστότοπου Balκan Insight – μέλος του ερευνητικού δικτύου BIRN, για τις γυναίκες στη δημοσιογραφία δημοσίευσε σήμερα η ΕφΣυν και διαβάζοντάς τη κανείς, ανατριχιάζει με τις απαντήσεις των γυναικών που εργάζονται στο χώρο της δημοσιογραφίας και κλήθηκαν να μοιραστούν το βίωμά τους από το τοξικό και ανδροκρατούμενο όπως αποδεικνύεται, περιβάλλον των media.
«Ο 55χρονος διευθυντής ειδήσεων μας στρίμωχνε στις γωνίες και μας άγγιζε, άλλοτε είχε εκρήξεις θυμού και μας απέλυε… Αργότερα, η αρχισυντάκτριά μου με αποκαλούσε ηλίθια. Μου το είχε πει τόσες φορές που στο τέλος το είχα πιστέψει», είπε στο BIRN και το Balkan Insight η 33χρονη Ζωή ανακαλώντας την εμπειρία της σε γνωστό ραδιοφωνικό σταθμό.
«Έπειτα ήταν ο “γνωστός δημοσιογράφος” που προσπάθησε να τη φιλήσει όταν βγήκαν για ποτό και στη συνέχεια απείλησε ότι θα το πει σε όλους, “έτσι υποχώρησα και κοιμήθηκα μαζί του”. “Χρόνια αργότερα ανακάλυψα ότι είχε κάνει το ίδιο πράγμα σε δυο άλλες γυναίκες” αναφέρει.
Όπως αναφέρεται στη δημοσίευση της έρευνας από την ΕφΣυν, η μαρτυρία της είναι μεταξύ των δεκάδων που δόθηκαν στο BIRN μέσω online ερωτηματολογίου και τετ α τετ συνεντεύξεων. Μια κουλτούρα σιωπής και φόβου εμποδίζει τις γυναίκες να καταγγείλουν παρενόχληση, ενώ πολλά ΜΜΕ δεν διαθέτουν διαδικασίες. Όλες οι γυναίκες μίλησαν με την προϋπόθεση να μη χρησιμοποιηθούν τα πραγματικά τους ονόματα.
Διαβάστε ολόκληρη την έρευνα όπως την έγραψε η Ελένη Σταματούκου και τη δημοσίευσε η ΕφΣυν:
Πολλές είναι οι γυναίκες δημοσιογράφοι που φοβούνται να αναφέρουν περιστατικά κακοποίησής τους από άνδρες συναδέλφους τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις αγνοούν ποια διαδικασία πρέπει να ακολουθήσουν για να προβούν σε καταγγελία.
Η 33χρονη Ζωή θυμάται την εμπειρία της σε γνωστό ραδιοφωνικό σταθμό: «Ο 55χρονος διευθυντής ειδήσεων μας στρίμωχνε στις γωνίες και μας άγγιζε, άλλοτε είχε εκρήξεις θυμού και μας απέλυε… Αργότερα, η αρχισυντάκτριά μου με αποκαλούσε ηλίθια. Μου το είχε πει τόσες φορές που στο τέλος το είχα πιστέψει», λέει στο BIRN.
Επειτα ήταν ο «γνωστός δημοσιογράφος» που προσπάθησε να τη φιλήσει όταν βγήκαν για ποτό και στη συνέχεια απείλησε ότι θα το πει σε όλους, «έτσι υποχώρησα και κοιμήθηκα μαζί του». «Χρόνια αργότερα ανακάλυψα ότι είχε κάνει το ίδιο πράγμα σε δυο άλλες γυναίκες».
Η μαρτυρία της είναι μεταξύ των δεκάδων που δόθηκαν στο BIRN μέσω online ερωτηματολογίου και τετ α τετ συνεντεύξεων. Μια κουλτούρα σιωπής και φόβου εμποδίζει τις γυναίκες να καταγγείλουν παρενόχληση, ενώ πολλά ΜΜΕ δεν διαθέτουν διαδικασίες. Ολες οι γυναίκες μίλησαν με την προϋπόθεση να μη χρησιμοποιηθούν τα πραγματικά τους ονόματα.
Το 2022 εκδικάστηκαν οι τρεις πρώτες δίκες που αφορούσαν περιστατικά κακοποίησης στους χώρους του αθλητισμού και του πολιτισμού. Αφορμή υπήρξε η μαρτυρία της χρυσής ολυμπιονίκη Σοφίας Μπεκατώρου το 2021, που αφορούσε τον βιασμό της από μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τρεις γυναίκες δημοσιογράφοι μοιράστηκαν τις ιστορίες τους, κάποιες τόλμησαν να κατονομάσουν τους δράστες. Ωστόσο, στην περίπτωση των ΜΜΕ κανείς δεν έχει κατηγορηθεί για οποιοδήποτε έγκλημα.
«Μετά την έκρηξη του #metoo δεν θεωρώ τυχαίο το γεγονός ότι τρεις γυναίκες δημοσιογράφοι μίλησαν επώνυμα για παρενόχληση. Δεν μπορεί να είναι μόνο τρεις», σημειώνει η Ντίνα Δασκαλοπούλου, δημοσιογράφος στην «Εφ.Συν» με εξειδίκευση στα έμφυλα ζητήματα. «Η αίθουσα σύνταξης είναι ανδροπρεπής στην κουλτούρα και στην αντίληψη. Προάγει τις αξίες της αρρενωπότητας και της δύναμης. Αυτοί οι χώροι μπορεί να γίνουν πολύ εύκολα παραβιαστικοί και να γίνουν υπό συνθήκη κακοποιητικοί. Δεν είναι τυχαίο που ακόμη και σήμερα στην Ελλάδα δεν έχουμε έρευνες που να μιλάνε για το τραύμα και τους δημοσιογράφους, για την παρενόχληση και την κακοποίηση στις θηλυκότητες στη δημοσιογραφία», συμπληρώνει η Δασκαλοπούλου.
Στην έρευνα του BIRN το 94,5% των ερωτηθέντων ήταν γυναίκες. Περίπου το 92% περιέγραψε τον εαυτό του ως θύμα και το 8% ως μάρτυρα σε περιστατικά μεταξύ 1993 και 2021.
Το νεότερο θύμα ήταν 17 ετών, το μεγαλύτερο 62. Περίπου το 43% των περιστατικών ήταν σεξουαλικής φύσης, το 35% αφορούσε λεκτική παρενόχληση. Περίπου το 81% συνέβη στον χώρο εργασίας και σε λίγο περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις ο δράστης ήταν ανώτερος ιεραρχικά. Περίπου το 22% των δραστών ήταν στο ίδιο εργασιακό επίπεδο με τα θύματα.
Η Μαρίνα, 33 ετών, μιλάει ανώνυμα «γιατί δεν έχω νιώσει από κανέναν και πουθενά ασφάλεια, νιώθω ότι θα με κουτσομπολέψουν και θα με βγάλουν τρελή». Περιέγραψε στο BIRN ότι παρενοχλήθηκε από άνδρα στο πεδίο όταν ήταν 23 ετών: «Κάθισα με μια παρέα ανθρώπων με θέση εξουσίας. Μέθυσα. Αυτός ο κύριος, άνω των 60, προσφέρθηκε να με συνοδεύσει στο δωμάτιό μου. Αρνήθηκα. Και εκεί αρχίζει το οδυνηρό μέρος να μη θυμάμαι πολλά, μόνο μια διαμάχη μεταξύ μας, να μου κρατάει τα χέρια και να προσπαθεί να με φιλήσει. Επέστρεψα στο δωμάτιό μου, όπου το μοιραζόμουν με γυναίκα συνάδελφο, η οποία δεν έκανε τίποτα για να με βοηθήσει. Μόνο ο ψυχολόγος μου ξέρει το περιστατικό».
Σύμφωνα με την έρευνα του BIRN, μόνο το 29,7% των ερωτηθέντων ήταν σε θέση να αναφέρει τι τους συνέβη. Οι υπόλοιποι δεν μπορούσαν να το κάνουν, συνήθως από φόβο ότι δεν θα βρουν υποστήριξη, ότι θα χάσουν τη δουλειά τους και θα στιγματιστούν. Σχεδόν το 65% δεν ήταν εξοικειωμένοι με τις διαδικασίες για την αναφορά τέτοιων περιστατικών.
Ο διάλογος για την έμφυλη βία μπορεί να είναι ανοιχτός, αλλά οι γυναίκες δεν ξέρουν πώς να λάβουν υποστήριξη, εξηγεί η Μαλβίνα Σουλελέ, ψυχολόγος στη Διοτίμα, κέντρο για τα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων: «Οι γυναίκες πρέπει να ξέρουν ότι έχουν κάπου να βασιστούν, διαφορετικά θα αισθάνονται μόνες».
Η Chara, 49 ετών, φοβόταν να αναφέρει τα επαναλαμβανόμενα περιστατικά κακοποίησης που έχει υποστεί: «Δεν έκανα καταγγελία επειδή ο χώρος είναι μικρός και φοβόμουν ότι θα στιγματιστώ και θα χάσω τη δουλειά μου». Σε πολλές περιπτώσεις, τα θύματα κατηγορούν τον εαυτό τους, οδηγούμενα και πάλι στη σιωπή, λένε οι ειδικοί. «Υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα στο οποίο κανείς δεν μιλάει για αυτά τα περιστατικά. Υπάρχει επίσης ένα κοινωνικό σύστημα που έχει κανονικοποιήσει την έμφυλη βία και την παρενόχληση», σημειώνει η Σουλελέ. «Μια γυναίκα μπορεί να μην καταλάβει ότι την παρενοχλούν επειδή δεν έχουμε μάθει να μιλάμε για αυτό. Έχουμε μάθει ότι οι σχέσεις μπορούν να είναι κακοποιητικές. Έχουμε συχνά στο μυαλό μας ότι η έμφυλη βία είναι η γυναικοκτονία και η σωματική βία, αλλά υπάρχει επίσης η λεκτική και ψυχολογική βία, οι οποίες είναι μορφές βίας και εξίσου σοβαρές».
Στην έρευνα του BIRN, καμία από τις περιπτώσεις δεν έφτασε στο πειθαρχικό συμβούλιο και κανείς από τους δράστες δεν τιμωρήθηκε.
Ελλειψη διαδικασιών για την υποβολή καταγγελιών
Τα δύο τρίτα των εργαζομένων δήλωσαν ότι οι εργοδότες τους δεν διαθέτουν διαδικασίες για την υποβολή καταγγελιών. Το 86% είπε ότι δεν τους παρέχεται εκπαίδευση. Μόλις το 19% έχει παρακολουθήσει σεμινάρια με δική του πρωτοβουλία.
«Αυτά τα αποτελέσματα δεν αποτελούν έκπληξη. Δεν έχει σημασία πόσο μεγάλα ή μικρά είναι τα μέσα. Είναι θέμα κανόνων, ορίων και συμπεριφοράς προς τους άλλους. Αυτά είναι, δυστυχώς, πολύ νέα ζητήματα για την επαγγελματική δεοντολογία στην Ελλάδα. Πρέπει κάποια στιγμή να μιλήσουμε για εργασιακή ανισότητα», δήλωσε η Ελεάνα Πανδιά, υποψήφια διδάκτορας και ερευνήτρια στην Ψυχολογία των Μέσων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Το BIRN υπέβαλε ερωτήσεις σε περίπου 60 επιχειρήσεις ενημέρωσης, μόνο 13 απάντησαν.
Η Alter Ego Media είπε ότι ακολουθεί τη νομοθεσία και δεν έχει λάβει καμία καταγγελία. Η Barking Well Media εξίσου είπε ότι δεν έχει καταγγελίες και ότι διαθέτει διαδικασίες για την αντιμετώπιση τέτοιων θεμάτων. Η «Ναυτεμπορική» είπε στο BIRN ότι προστατεύει τα δικαιώματα των γυναικών δημοσιογράφων. Η Καθημερινή Εκδοτική δεν διαθέτει εξειδικευμένο τμήμα, ούτε και το ΑΠΕ-ΜΠΕ, στο οποίο οι καταγγελίες γίνονται στον προϊστάμενο.
Στην ΕΡΤ ειδικό τμήμα χειρίζεται τέτοιες υποθέσεις και προγραμματίζονται σεμινάρια. Το μέσο αριθμεί δύο καταγγελίες για κακοποίηση, το 2017 και το 2021. Το Πειθαρχικό Συμβούλιο εξέδωσε αθωωτική απόφαση για την πρώτη, ενώ δεν έχει αποφανθεί ακόμη για τη δεύτερη.
Ο ραδιοφωνικός σταθμός Αθήνα 9.84 διαθέτει διαδικασίες, αλλά δεν διαχειρίστηκε ποτέ τέτοια περιστατικά, όπως και η «Εφημερίδα των Συντακτών», μια συνεταιριστική εφημερίδα η οποία αντιθέτως δεν διαθέτει ειδικές διαδικασίες ή εκπαίδευση. Ο «Ριζοσπάστης» ανέφερε ότι οι υπάλληλοί του είναι μέλη του κόμματος και έχουν συναδελφικές σχέσεις.
Τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης Manifold, Reporters United, Solomon και MIIR είναι μικροί μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί που αποτελούνται από τέσσερα έως οκτώ άτομα. Μόνο το Solomon χρειάστηκε να αντιμετωπίσει ένα περιστατικό σεξουαλικής παρενόχλησης που το αποτέλεσμα ήταν να απολυθεί ο δράστης. Το 2021, ο οργανισμός διοργάνωσε μια σειρά από σεμινάρια σχετικά με την ψυχική υγεία των δημοσιογράφων, συμπεριλαμβανομένων των θεμάτων της παρενόχλησης και της κακοποίησης.
Κανένα από τα τέσσερα μέσα δεν έχει θεσπίσει ειδικές διαδικασίες για την αντιμετώπιση τέτοιων καταγγελιών.
Η Στέλλα Κάσδαγλη, συνιδρύτρια του Women On Top, που εργάζεται για την προώθηση της ισότητας στον χώρο εργασίας, είπε ότι τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει την απουσία πλαισίου για τα θύματα να αναφέρουν περιστατικά και να διερευνηθούν.
«Πολλοί οργανισμοί και εταιρείες δείχνουν μια αντίσταση στην αλλαγή που απαιτεί η ισότητα και η ασφάλεια στην εργασία», σημειώνει η Κάσδαγλη.
«Αυτό σημαίνει ότι επικαλούνται το μέγεθός τους, το “καλό” ή “φιλικό” κλίμα που επικρατεί στο εσωτερικό τους, τη φιλελεύθερη κουλτούρα τους ή/και την απουσία προηγούμενων τέτοιων καταγγελιών, για να δικαιολογήσουν την απουσία πολιτικών, διαδικασιών και ενός ασφαλούς πλαισίου υποβολής και διερεύνησης περιστατικών».
«Δυστυχώς τα ΜΜΕ στην Ελλάδα εμπίπτουν συχνά σε παραπάνω από μία από τις κατηγορίες αυτές – και δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα ο μηχανισμός που θα τους ελέγξει και θα τους πιέσει προς την κατεύθυνση της πιο αποτελεσματικής λογοδοσίας».
Μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα;
Η Μαργαρίτα, 33, που την «έσπρωξε» ένας γνωστός δημοσιογράφος για να καθίσει αυτός στο γραφείο της, δηλώνει ότι ενώ η συζήτηση έχει ανοίξει, δεν είναι «πολύ αισιόδοξη» για την πραγματική αλλαγή: «Σήμερα μιλάμε για θέματα για τα οποία δεν μιλούσαμε πριν. Ωστόσο, υπάρχει ένας κώδικας σιωπής στον χώρο και τα πράγματα είναι 100% υπέρ των ανδρών».
«Αν αλλάξει κάτι, θα αλλάξει από τις γυναίκες, από το γεγονός ότι υποστηρίζουν η μία την άλλη».
Η Ξένια Κουναλάκη, 50, αρχισυντάκτρια διεθνών ειδήσεων και αρθρογράφος στην «Καθημερινή», θεωρεί ότι τα πράγματα έχουν λίγο βελτιωθεί από την εποχή που μια γυναίκα δυσκολευόταν να ακουστεί.
Η Κουναλάκη μπήκε στη δημοσιογραφία σε ηλικία 24 ετών. Τα σχόλια για την εμφάνισή της, αγγίγματα, περιφρόνηση για τη γνώμη της ήταν μέρος της καθημερινότητάς της.
«Παρ’ όλα αυτά ουδέποτε έπεσα η ίδια θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης, κυρίως λόγω της εμπλοκής του πατέρα μου με την πολιτική. Αλλες συνομήλικές μου, που δεν είχαν αυτή την “προστασία”, υπέφεραν. Τώρα αυτά δεν συμβαίνουν. Χάρη στο #metoo υπάρχει φόβος, αμηχανία, ακόμη και σε βαθμό υπερβολής. “Μπορώ να πω αυτό το αστείο;” με ρωτούν συχνά άνδρες, λες κι ο φεμινισμός εμπεριέχει την έλλειψη χιούμορ», λέει στο BIRN.
