Πάνε περίπου 3 εβδομάδες απο την ημέρα που η Ρωσία δήλωσε ότι θέλει οι ευρωπαϊκές χώρες που αγοράζουν το φυσικό της αέριο να κάνουν τις πληρωμές τους σε ρούβλια και όχι σε δολάρια ή ευρώ. Πριν από ενάμισι μήνα, αυτό μπορεί να φαινόταν πολύ καλή συμφωνία για τους αγοραστές, με το ρούβλι να έχει υποχωρήσει πάνω απο 40%, στα 139 ρούβλια ανά δολάριο, στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Ωστόσο, από εκείνο το χαμηλό σημείο στις 7 Μαρτίου 2022, το ρωσικό ρούβλι έχει σημειώσει αξιοσημείωτη ανάκαμψη. Έναν μήνα αργότερα στις 7 Απριλίου με ένα δολάριο μπορούσες να έχει 84 ρούβλια, τιμή που μπορούσε κανείς να έχει την ημέρα πριν από την εισβολή. Και αυτό δεν ήταν ένα κύκνειο άσμα, αλλά μια απότομη και διαρκής ανάκαμψη που μετέτρεψε το ρούβλι, ως το νόμισμα με τις καλύτερες επιδόσεις στον κόσμο τον περασμένο Μάρτιο, παρά τις βαρύτατες κυρώσεις που επέβαλε η ΕΕ και οι ΗΠΑ. Σήμερα η τιμή του «παίζει» πάνω-κάτω στα 74 ρούβλια ανά δολάριο.
Η «μαύρη τρύπα» των κυρώσεων
Βαρύτατες κυρώσεις – φαινομενικά – που όμως «μπάζουν» από παντού, με πρώτο και κυριότερο το κεφάλαιο του φυσικού αερίου. Οι κυρώσεις έχουν σχεδιαστεί για να περιορίσουν τη δυνατότητα της Ρωσίας να αποκτά ξένο νόμισμα — δολάρια και ευρώ ιδίως. Ωστόσο, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες συνεχίζουν να αγοράζουν ρωσικό αέριο επειδή εξαρτώνται ενεργειακά (οικιακά και βιομηχανικά) από αυτό και επειδή δεν υπάρχουν αρκετοί εναλλακτικοί προμηθευτές για να καλύψουν τη ζήτηση.
Παράλληλα η αύξηση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, αλλά και η ανθεκτικότητα των εμπορικών σχέσεων της Ρωσίας με άλλες μεγάλες οικονομίες όπως η Κίνα και η Ινδία, δημιουργούν κενά στην αποτελεσματικότητα των κυρώσεων, με την Μόσχα να εξακολουθεί να διατηρεί μια σταθερή ροή συναλλάγματος. Οπότε οι συγκεκριμένες κυρώσεις, μέχρι στιγμής δείχνουν να περιορίζουν , αλλά όχι να αποκόπτουν την Ρωσία από το διεθνές συναλλαγματικό «παιχνίδι» και για κάποιον ρεαλιστή, κάποιον που δεν θέλει να επιλέξει (σωστές ή λάθος) πλευρές της ιστορίας, αλλά να παραμείνει αναλυτής των δεδομένων και των καταστάσεων, ενδεχομένως να αποτελούν και μια τρύπα στο νερό ή ακόμα χειρότερα μια «μαύρη τρύπα» στην οποία ρισκάρει να πέσει μέσα η ίδια η ΕΕ, την ώρα που η Μόσχα χρησιμοποιεί το φυσικό αέριο και το ρούβλι ως φυγόκεντρο δύναμη για την ξεφύγει από αυτήν.
Μια άλλη μαύρη τρύπα των κυρώσεων είναι η αποκοπή του δημόσιου χρέους. Μία από τις μεγαλύτερες και πιο σημαντικές κυρώσεις στη Ρωσία ήταν το πάγωμα των ξένων λογαριασμών της. Η Ρωσία κατέχει περίπου 640 δισεκατομμύρια δολάρια ευρώ, δολάρια, γιεν και άλλα ξένα νομίσματα σε τράπεζες σε όλο τον κόσμο. Περίπου το ήμισυ αυτού του ποσού βρίσκεται στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Οι κυρώσεις εμπόδισαν την πρόσβαση της Ρωσίας σε αυτά τα χρήματα, εκτός εάν πρόκειται για την καταβολή των τόκων για το δημόσιο χρέος της. Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ άφησε ένα παράθυρο ανοιχτό για να επιτρέψει στους χρηματοπιστωτικούς μεσάζοντες να επεξεργάζονται πληρωμές για τη Ρωσία. Χωρίς αυτό, η Ρωσία μπορεί να χρειαζόταν να συγκεντρώσει δολάρια πουλώντας ρούβλια, κάτι που θα ασκούσε πτωτική πίεση στο νόμισμα. Και αν δεν ήταν σε θέση να συγκεντρώσει αυτά τα δολάρια, θα είχε χρεοκοπήσει, κάτι που φαίνεται να αποφεύγει με την ανοδική τάση του νομίσματος της που πλέον έχει φτάσει να προσφέρεται στα 74 ρούβλια στο δολάριο, την στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο. Την ίδια ώρα το δολάριο εξισορροπεί με το ευρώ, το οποίο κινειται πτωτικά όλο αυτο το διάστημα, με αποτέλεσμα η ισοτιμία τους να αγγίζει το ένα προς ένα.
Αξιοσημείωτο είναι πως ενώ στις 24 Μαρτίου, μπορούσες να ανταλλάξεις ένα ευρώ με 112 ρούβλια και ένα δολάριο με 102 ρούβλια, σήμερα με ένα ευρώ ή ένα δολάριο, λαμβάνεις κάτω απο 79 και 75 ρούβλια αντίστοιχα.
Οικονομικές αλχημείες
Πέρα όμως από τους εξωτερικούς παράγοντες που οδήγησαν στην ανάκαμψη του Ρωσικού νομίσματος, υπάρχουν και οι εσωτερικοί. Στις 28 Φεβρουαρίου, η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας αύξησε τα επιτόκια στο 20%. Κάθε Ρώσος που μπορεί να μπήκε στον πειρασμό να πουλήσει τα ρούβλια του και να αγοράσει δολάρια ή ευρώ έχει τώρα ένα μεγάλο κίνητρο να εξοικονομήσει αυτά τα χρήματα. Όσο λιγότερα ρούβλια βγαίνουν προς πώληση, τόσο λιγότερη πτωτική πίεση ασκείται στο νόμισμα.
Στη συνέχεια ακολούθησε η απαίτηση της κυβέρνησης για τις ρωσικές επιχειρήσεις ότι το 80% των χρημάτων που βγάζουν αυτές οι επιχειρήσεις στο εξωτερικό πρέπει να ανταλλάσσονται σε ρούβλια. Αυτό σημαίνει ότι μια ρωσική χαλυβουργία που βγάζει 100 εκατομμύρια ευρώ πουλώντας χάλυβα σε μια εταιρεία στη Γαλλία πρέπει να γυρίσει και να αλλάξει 80 εκατομμύρια από αυτά τα ευρώ σε ρούβλια, ανεξάρτητα από τη συναλλαγματική ισοτιμία. Πολλές ρωσικές εταιρείες κάνουν πολλές συναλλαγές με ξένες εταιρείες, ακόμα και μέσω τριγωνικών συναλλαγών, βγάζοντας εκατομμύρια ευρώ, δολάρια και γιεν. Η εντολή να μετατραπεί το 80% αυτών των εσόδων σε ρούβλια δημιουργεί σημαντική ζήτηση για το ρωσικό νόμισμα, συμβάλλοντας έτσι στη στήριξη του.
Το Κρεμλίνο εξέδωσε επίσης διάταγμα που απαγορεύει στους Ρώσους χρηματιστές να πωλούν τίτλους που ανήκουν σε ξένους επενδυτές. Πολλοί ξένοι επενδυτές είναι κάτοχοι ρωσικών εταιρικών μετοχών και κρατικών ομολόγων και είναι λογικό να θέλουν να πουλήσουν αυτούς τους τίτλους. Με την απαγόρευση αυτών των πωλήσεων, η κυβέρνηση ενίσχυσε τόσο τις αγορές μετοχών όσο και ομολόγων και κράτησε χρήματα στο εσωτερικό της χώρας, τα οποία βοηθούν να συντηρηθεί ψηλά το ρούβλι.
Παράλληλα πάρθηκαν μέτρα που αφορούσαν ακόμα και τους Ρώσους πολίτες, με την κυβέρνηση να περιορίζει τη δυνατότητα μεταφοράς χρημάτων στο εξωτερικό. Η αρχική απαγόρευση ανέφερε ότι όλα τα δάνεια και οι μεταφορές σε ξένο συνάλλαγμα έπρεπε να ανασταλούν. Αυτό χρησίμευσε για να κρατήσει ξένο νόμισμα στη χώρα και να αποθαρρύνει τους Ρώσους να πουλήσουν ρούβλια για δολάρια ή ευρώ, κάτι που θα ασκούσε πίεση στο νόμισμα. Αυτοί οι περιορισμοί έχουν χαλαρώσει απο τις αρχές του μήνα για να πάρουν ανάσες οι Ρώσοι που στέλνουν τακτικά χρήματα στο εξωτερικό, αλλά οι μετατροπές σκληρού νομίσματος περιορίζονται σε μόλις $10.000 για ιδιώτες μέχρι το τέλος του 2022.
Το ρίσκο και ο εκβιασμός
Πολλοί έγραψαν ή είπαν στις αρχές Απριλίου πως ο εκβιασμός Πούτιν-γιατι περί εκβιασμού πρόκειται- δεν θα περάσει. Δεν θα γίνει αποδεκτή η πληρωμή ρωσικού φυσικού αερίου σε ρούβλια. Άλλωστε υπάρχουν συμβόλαια και οι συμβάσεις φυσικού αερίου συνήθως συντάσσονται και απαιτούν πληρωμή σε ευρώ ή δολάρια κυρίως για τις χώρες της ΕΕ. Οι συμβάσεις όμως λήγουν και χρειάζονται ανανέωση. Οπότε στα λόγια, η ΕΕ εμφανιζεταινα στέκεται γενναία απέναντι στον ρωσικό εκβιασμό, επί της ουσίας, ξεκίνησε ένα ράλι αναζήτησης παρόχων για την αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου. Η Γερμανία, μονομερώς και όχι μεσω ΕΕ, απευθύνθηκε στο Κατάρ, χωρίς ωστόσο να καλύπτει παρά μόνο μέρος των αναγκών της. Η Ουάσινγκτον προθυμοποιήθηκε να παρέχει υγροποιημένο αέριο (LNG), με το αζημίωτο φυσικά, καθώς είναι πιο κοστοβόρα η μεταφορά του απο τις ΗΠΑ στην Ευρώπη, συγκριτικά με τον αγωγό που διοχευτεύει φυσικό αέριο απο την Ρωσία στην Ευρώπη. Ωστόσο και πάλι οι ποσότητες δεν επαρκούν καθώς χώρες όπως η Γερμανία, χρησιμοποιούν φυσικό αέριο ως ενεργειακή πηγή ακόμα και για τις βιομηχανίες τους.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις αναλυτών, αλλά και της ίδιας της Κομισιόν, η απεξαρτητοποίηση της ΕΕ απο το ρωσικό φυσικό αέριο, δεν μπορει να συμβεί νωρίτερα απο το 2027. Ναι, όπως δηλώνουν Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, υπήρξαν σκέψεις για εμπάργκο στο ρωσικο φυσικό αέριο, ωστόσο δεν φαίνεται να υπάρχει πρόσφορο έδαφος για μια ομοφωνη απόφαση.
Η ανακοίνωση της Gazprom για διακοπή της παροχής αερίου σε Πολωνία και Βουλγαρία, που οι ανάγκες τους αλλα και η εξάρτησή τους είναι μικρότερη σε σύγκριση με άλλες χώρες, φαίνεται να είναι το πρώτο «τουβλάκι» στο ντόμινο εξελίξεων που ετοιμάζει ο Πούτιν. Η Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, στηλίτευσε με δήλωσή της τον Ρωσικό εκβιασμό και τόνισε πως θα υπάρξει σύντομα απάντηση της ΕΕ, ωστόσο ήδη η Ουγγαρία φαίνεται πως έχει συμφωνήσει μονομερώς στην πληρωμή με ρούβλια, ενώ την ίδια ώρα η Αύστρία-που εξαρτάται κατά 80% απο το ρωσικό φυσικό αέριο- αναζητεί εναλλακτικές, την ώρα που νιώθει πως σφίγγει ο ενεργειακός κλοιός γύρω απο την Βιέννη και τελειώνει η άμμος στην δική της κλεψύδρα για να αποφασίσει αν θα αποδεχθεί τους όρους της Μόσχας ή θα περιμένουν να δουν ποια θα είναι η επόμενη ρωσική αντίδραση.
Για εκβιασμό της Μόσχας, μέσω του φυσικού αερίου, κάνει λόγο η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν
Η Ουγγαρία θα πληρώσει σε ρούβλια για το φυσικό αέριο. Ποιος θα ακολουθήσει;
