Έρχεται παγκόσμια επισιτιστική κρίση με κοινωνικές εκρήξεις σε πολλές χώρες, ίσως και στην Τουρκία

Τραγικές θα είναι οι επισιτιστικές συνέπειες της κρίσης για μια σειρά από χώρες του πλανήτη εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, και των επακόλουθων κυρώσεων κατά της Ρωσίας, προειδοποιούν εδώ και εβδομάδες αρμόδιοι επιστήμονες και εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών.

Μια από τις πιο εύφορες περιοχές του πλανήτη είναι πλέον ξεκομμένη από τις διεθνείς αγορές, κάτι που σε συνδυασμό και με τις τρομακτικές αυξήσεις στον τομέα της ενέργειας προκαλούν ήδη μια άνευ προηγουμένου ανατίμηση των τιμών των τροφίμων, η οποία θα μπορούσε να φέρει τον όλεθρο στην ευρωπαϊκή περιφέρεια.

Την ίδια στιγμή βεβαίως η βαριά βιομηχανία αγωνιά για ένα άλλο ζήτημα. Η Ρωσία και η Ουκρανία είναι σημαντικές πηγές για πρώτες ύλες, που έχουν πλέον αποκλειστεί από την παγκόσμια οικονομία. Η Ουκρανία, για παράδειγμα, εξάγει περίπου το ήμισυ της παγκόσμιας προσφοράς υψηλής ποιότητας ημιαγωγών, χτυπώντας εκ νέου μια βιομηχανία, που ήδη μαστίζεται από ελλείψεις που σχετίζονται με την πανδημία. Αυτό το πρόβλημα αφορά όμως κυρίως τα βιομηχανικά έθνη, που θα επωμιστούν το σχετικό κόστος. Υπάρχουν όμως και άλλα ζητήματα που αφορούν τους «φτωχότερους» στον πλανήτη.

Οι επιπτώσεις του πολέμου στη Μέση Ανατολή

Η Ρωσία και η Ουκρανία παρέμεναν κορυφαίοι εξαγωγείς στον κόσμο γεωργικών προϊόντων. Ιδιαίτερα δημητριακά και ελαιούχοι σπόροι μπορούσαν να παραχθούν εκεί με σχετικά χαμηλό κόστος και σε κοντινή απόσταση από τις κύριες εξαγωγικές τους αγορές.

Πολλές χώρες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από βασικά τρόφιμα από τη Ρωσία και την Ουκρανία, ειδικά εκείνες της εύφλεκτης Μέσης Ανατολής.

Η Αίγυπτος εισάγει σχεδόν το 70 τοις εκατό του σιταριού της από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Το 2019, το 73 τοις εκατό του αιγυπτιακού πληθυσμού επωφελήθηκε από επιδοτήσεις για το ψωμί, μια απόφαση, που προκάλεσε τεράστια πίεση στα δημόσια οικονομικά. Οι σκέψεις περί περικοπής αυτών των επιδοτήσεων παραλίγο να προκαλέσουν μια νέα κοινωνική εξέγερση. Η χώρα έχει τώρα απαγορεύσει τις εξαγωγές πολλών τροφίμων και αυτή τη στιγμή αναζητά νέες πηγές για σιτάρι και φυτικό έλαιο. Είναι απίθανο, ωστόσο, να μπορέσει να χρηματοδοτήσει νέες εισαγωγές μόνη της.

Τυνησία και Λίβανος

Η Τυνησία και ο Λίβανος εισάγουν περίπου το μισό σιτάρι τους από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Ενώ η Τυνησία εξακολουθεί να παλεύει με την πρόσφατη κατάληψη της εξουσίας από τον Πρόεδρο Σαγιέντ, ο Λίβανος είναι πολιτικά ακόμα πιο ασταθής. Το νόμισμα της χώρας βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Ολα αυτά συνέβαιναν βεβαίως μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και του ενδιαφέροντος του δυτικού Τύπου.

Η κυβέρνηση του Λιβάνου έχει ήδη υποβάλει αίτημα βοήθειας στις ΗΠΑ για 20 εκατομμύρια δολάρια προκειμένου να αγοράσει σιτηρά από την παγκόσμια αγορά. Και με τα σιλό σιτηρών να έχουν μειωθεί μόνο στο ένα τέταρτο της προηγούμενης χωρητικότητάς τους, μετά την έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού, η επισιτιστική ασφάλεια στον Λίβανο είναι μάλλον αναμενόμενη. Ανάλογα ευαίσθητη είναι η κατάσταση στις περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής, μετά από δύο χρόνια παγκόσμιας πανδημίας, που επιδείνωσαν την οικονομική κρίση και έχουν οδηγήσει σε αξεπέραστα κοινωνικά προβλήματα. Η προοπτική έλλειψης σε βασικά είδη διατροφής όπως το αλεύρι θα μπορούσε να προκαλέσει απανωτές κοινωνικές εκρήξεις.

Η περίπτωση της Τουρκίας

Η Τουρκία εξαρτάται επίσης σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό και το ουκρανικό σιτάρι, με 64,5% και 9,6% των εισαγωγών της αντίστοιχα. Ακόμα κι αν η τουρκική κυβέρνηση επιχειρεί τώρα να κερδίσει διπλωματικό κεφάλαιο, εμφανιζόμενη ως διαμεσολαβήτρια ανάμεσα στην Ουκρανία και τη Ρωσία, η προοπτική αύξησης των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας αποτελεί υπαρξιακή απειλή για τον Πρόεδρο Ερντογάν, ο οποίος έχει ήδη να αντιμετωπίσει μια οικονομική ύφεση ιστορικών διαστάσεων, την ώρα που σχεδιάζει πώς θα κερδίσει τις εκλογές του ερχόμενου έτους.

Η εκτίμηση πολλών αναλυτών είναι λοιπόν ότι η τρέχουσα επισιτιστική κατάσταση έχει τη δυναμική να προκαλέσει χάος στην περιοχή. Σειρά από έρευνες απέδειξαν ότι υπήρχε άμεση σχέση μεταξύ της αύξησης των τιμών των τροφίμων και των διαδηλώσεων που οδήγησαν στην «Αραβική Άνοιξη». Παρόλο που οι ελλείψεις τροφίμων και οι υψηλότερες τιμές δεν ήταν ο μοναδικός λόγος για κάθε διαμαρτυρία, αναμφίβολα ήταν ένας παράγοντας που συνέβαλε στην επέκτασή της. Δεν είναι τυχαίο ότι το «ψωμί» ήταν ένα από τα τρία αιτήματα, που φώναζαν όλοι οι Αιγύπτιοι διαδηλωτές κατά τη διάρκεια της εξέγερσης.

Ενα πρόβλημα μακράς διάρκειας

Με την πολιτική «κανονικότητα» της εποχής πριν από την Αραβική Άνοιξη να έχει φαινομενικά αποκατασταθεί, ο λαός μπορεί να μην έχει διάθεση για νέες ταραχές, αλλά τουλάχιστον απαιτεί μια αξιοπρεπή ζωή. Ωστόσο, εάν αυτό καταστεί ανέφικτο λόγω της δραστικής αύξησης του κόστους διαβίωσης, η εύθραυστη κοινωνική συμφωνία μπορεί να διαλυθεί αναπάντεχα. Αυτή τη φορά, τα καθεστώτα σε όλη την περιοχή είναι προετοιμασμένα για μια έκρηξη, αλλά η καταστολή δεν θα μπορεί να αποτελεί εργαλείο αντιμετώπισης του προβλήματος εις το διηνεκές. Οι προβλέψεις άλλωστε λένε ότι μια κατάσταση έλλειψης των αναγκαίων τροφίμων μπορεί να κρατήσει έως και δύο χρόνια.

Βεβαίως πέραν των ταραχών ή και λόγω αυτών, η νότια Ευρώπη θα μπορούσε να δει ξανά ανθρώπους να εγκαταλείπουν τις χώρες τους εξαιτίας του πολέμου, της πείνας και της έλλειψης προοπτικών. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Εμανουέλ Μακρόν εν μέσω προεκλογικού αγώνα έδειξε να ανησυχεί για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και ζήτησε από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ να μην αποστρέψουν το βλέμμα από ένα τέτοιο κίνδυνο.

Η ΕΕ βλέπει το πρόβλημα, αλλά θα αντιδράσει εγκαίρως;

Στα λόγια η ΕΕ σχεδιάζει προγράμματα βοήθειας για τις «γειτονικές» της χώρες σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ, ο FAO η η Παγκόσμια Τράπεζα. Προς το παρόν πάντως δεν υπάρχουν τα απαραίτητα κεφάλαια, όπως δείχνουν οι δραματικές εκκλήσεις εκπροσώπων του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος του ΟΗΕ.

«Μας λείπουν δισεκατομμύρια», δήλωσε ο επικεφαλής του Ντέιβιντ Μπίσλεϋ. «Αν δεν διαθέσουμε φέτος μερικά επιπλέον δισεκατομμύρια δολάρια, σημαίνει ότι θα έχουμε λιμό, αποσταθεροποίηση και μαζική μετανάστευση». «Αν νομίζετε ότι έχουμε κόλαση στη γη τώρα, απλά ετοιμαστείτε» προειδοποίησε σε δραματικούς τόνους. Ηδη οι παραδόσεις ανθρωπιστικής βοήθειας σε χώρες που βρίσκονται σε τραγική κατάσταση λόγω πολέμων όπως η Συρία ή η Υεμένη, έχουν μειωθεί, μετά από τις αυξήσεις στις τιμές του σιταριού και θα απειληθούν από μεγαλύτερες μειώσεις στο μέλλον.

Η ΕΕ επιχειρεί τώρα, έστω και καθυστερημένα να αναθεωρήσει την αγροτική της πολιτική, όπως προτείνουν πολλοί επιστήμονες, έτσι ώστε να ενισχύσει την παραγωγή της αλλά και τη συνδεσιμότητα με τη Μέση Ανατολή. Οι δυτικοί ηγέτες πρέπει εξάλλου να συντονίσουν τις προσπάθειές τους, καθώς η «αποθήκευση αποθεμάτων» από μεμονωμένα κράτη θα οδηγούσε σε νέες ελλείψεις στην παγκόσμια αγορά, οι οποίες θα προκαλούσαν νέες διεθνείς αντιδικίες.

Θα βάλουν το χέρι στην τσέπη οι πλούσιοι του Κόλπου;

Η επισιτιστική κρίση είναι μια τεράστια δημοσιονομική πρόκληση, που επιβάλει να δημιουργηθούν έκτακτα χρηματοδοτικά προγράμματα εκτός από τις προμήθειες τροφίμων για την παροχή έγκαιρης βοήθειας σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Ιορδανία, ο Λίβανος και η Υεμένη. Αυτό πρέπει να γίνει με τη συμμετοχή των περιφερειακών παραγόντων – πρώτα και κύρια των μοναρχιών του Κόλπου, που βρίσκονται σε καλή οικονομική κατάσταση.

Η ελπίδα είναι ότι τέτοια «πλούσια» κράτη όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κουβέιτ δεν ενδιαφέρονται για μια νέα αποσταθεροποίηση του ευρύτερου τους περιβάλλοντος και θα δεχτούν να συνεισφέρουν σε προγράμματα βοηθείας.

Υπάρχει η αισιοδοξία ότι οι ηγεσίες τους κατανοούν ήδη ότι για τη Μέση Ανατολή, η αδράνεια θα σήμαινε ένα πράγμα: μια νέα φάση μαζικής αποσταθεροποίησης που θα επηρέαζε τελικά τις κυβερνήσεις καθώς και τον κοινωνικά ασθενέστερο πληθυσμό. Από τις ημέρες της Γαλλικής Επανάστασης η εξουσία έχει πάρει το μάθημα: όταν ο λαός δεν έχει ψωμί, οι κυβερνώντες απειλούνται με καταστροφή.

Ειδήσεις σήμερα

Συναγερμός για ελλείψεις διατροφικών αγαθών και στην Ελλάδα – Μέτρα για αποτροπή επισιτιστικής κρίσης στην Ε.Ε.

Η Δύση «ξανασχεδιάζει» την παγκοσμιοποίηση, γιατί η κατάργησή της θα κοστίσει 3 τρισ. δολάρια

Το τέλος της Γερμανίας, που όλοι λάτρευαν να την μισούν