Λίνα Βέρτμύλλερ: Ερωτας και αναρχία μέχρι τέλους

Ήταν η πρώτη γυναίκα που προτάθηκε για Όσκαρ σκηνοθεσίας. Οι ταινίες της κατά καιρούς γκροτέσκες, η εμφάνισή της πάντα εξεζητημένη. «Ερωτας και Αναρχία», αυτό ήταν το μόττο της ζωής της, αλλά και ο τίτλος μιας από τις πιο επιτυχημένες ταινίες της το 1973, σχετικά με μια απόπειρα δολοφονίας κατά του Μουσολίνι που σχεδιάστηκε σε έναν οίκο ανοχής. Από τότε είχε καθιερώσει ως σήμα κατατεθέν της τα γυαλιά με τον λευκό σκελετό. Την αποκάλεσαν Gelsomina της δεκαετίας του εβδομήντα. Ετοιμόλογη και αυτοσαρκαστική είχε πάντα αυτή την παιχνιδιάρικη διάθεση, που συνοψιζόταν στη φράση της: «Η Ειρωνεία είναι ο πιο πιστός μου σύντροφος».

Πολιτικά ανήκε πάντα στην Αριστερά και πίστευε στο επιδραστικό λαϊκό θέατρο, κάτι που έκανε άλλους να την λατρέψουν και άλλους να την βλέπουν πάντα με καχυποψία. Μερικές φορές κάποιοι κριτικοί την κατηγόρησαν για έλλειψη γούστου ή για χρήση ιταλικών κλισέ. Οχι ότι την ένοιαζε ιδιαίτερα. Κάποια φορά περιέγραψε τον εαυτό της ως «λαμπρή ηλίθια».

Γεννήθηκε στις 14 Αυγούστου 1928, ο πατέρας της ήταν δικηγόρος και καταγόταν από παλιά αρχοντική οικογένεια ελβετικής καταγωγής. Δεν του άρεσε να βλέπει την κόρη του να σπουδάζει θέατρο, ούτε και ενέκρινε ποτέ το ενδιαφέρον της για την «λαϊκή κουλτούρα», συμπεριλαμβανομένου του «Flash Gordon» και άλλων κόμικς. Ξεκίνησε να εργάζεται ως ηθοποιός, βοηθός σκηνοθέτη και σκηνογράφος σε διάφορα θέατρα, και το 1951 ίδρυσε τη θεατρική ομάδα «Harlequin».

Ο φίλος της Μαρτσέλο Μαστρογιάννι, (σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή μια καλή της φίλη) την έφερε σε επαφή με τον Φεντερίκο Φελίνι. Ηταν βοηθός του μεγάλου Ιταλού σκηνοθέτη στο «Οκτώ και μισό». Η επαφή της αυτή ήταν καθοριστικής σημασίας για την ενασχόλησή της με τον κινηματογράφο: «Τότε γνώρισα τον Φελίνι… και από τότε άλλαξαν όλα. Είδα έναν τρόπο να κάνεις ταινίες, που έμεινε μέσα μου για πάντα».

Ετσι άρχισε να κάνει ταινίες η ίδια, ξεκινώντας το 1963 με τους «Ι Basilischi», για τη ζωή στη Basilicata, μια επαρχιακή πόλη στη νότια Ιταλία: «Λατρεύω τον νότο, τον ήλιο, τη θάλασσα». Το 1968 έφτιαξε ένα γουέστερν με τη ντελικάτη, υπέροχη Έλσα Μαρτινέλι ως Μπελ Σταρ, «Το κορμί μου για ένα παιχνίδι πόκερ», στο οποίο οι καουμπόηδες και τα κορίτσια τους έχουν πραγματικά σώματα, όχι απλώς αλαζονικές χειρονομίες.

Οι ταινίες της από τη δεκαετία του εβδομήντα είναι άγριες και ξεκάθαρα πληθωρικές, και ξεχειλίζουν από πολιτικό περιεχόμενο, χιουμοριστικά στοιχεία και έντονο ερωτισμό. Οι τίτλοι και μόνο κόβουν την ανάσα: «Travolti da un insolito destino nell’azzurro mare d’agosto», (Παρασυρμένος από μια ασυνήθιστη μοίρα στη γαλάζια θάλασσα του Αυγούστου). Στα ελληνικά μεταφράστηκε ως «Η κυρία και ο ναύτης».

Η μεγαλύτερη επιτυχία της ήταν το 1976 το «Pasqualino Sette bellezze» (Ο Πασκουαλίνο και οι Επτά Καλλονές), η τελευταία από τις τέσσερις ταινίες που έκανε με τον ηθοποιό Τζιανκάρλο Τζιανίνι. Ο Πασκουαλίνο, ένας οικογενειάρχης αλλά και μικροαπατεώνας από τη Νάπολη, κάνει τα πάντα για να μπορέσει να συντηρήσει τον εαυτό του και τις επτά (όμορφες) αδερφές του και να τις αποτρέψει από το να γίνουν πόρνες. Εργάζεται ακόμη και ως στρατιώτης και, αφού φτάνει σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, ως αντικείμενο του σεξ για τον κακοσχηματισμένο διοικητή του στρατοπέδου. Ηταν η ταινία που την έκανε την πρώτη γυναίκα υποψήφια για Όσκαρ σκηνοθεσίας.

Νωρίτερα, το 1972 ήταν η πρώτη γυναίκα σκηνοθέτης υποψήφια στο Διεθνές Φεστιβάλ των Καννών για την ταινία «Μίμης ο σιδεράς».

Στην ταραγμένη δεκαετία του εβδομήντα, ο κινηματογράφος άλλαξε ριζικά, αποκηρύσσοντας επιδεικτικά κάθε μορφή αθωότητας. Οι νέοι κινηματογραφιστές της Ευρώπης έπαιξαν σημαντικό ρόλο, έστω και ακούσια, στη Nouvelle Vague στη Γαλλία, η οποία είχε βάλει στόχο να διατηρήσει ή να ανακαλύψει εκ νέου μια τέτοια αθωότητα. Μετά το τέλος της δεκαετίας του 1970, η Βέρτμύλλερ γνώρισε διεθνή επιτυχία, έγραψε θεατρικά έργα και ανέβασε όπερες (συμπεριλαμβανομένης της «Κάρμεν» στην Κρατική Όπερα της Βαυαρίας το 1992). Πέθανε στη Ρώμη την Πέμπτη σε ηλικία 93 ετών.

Δύο χρόνια πριν, η μικροκαμωμένη Ιταλίδα με τα κατάλευκα μαλλιά βραβεύτηκε με το «τιμητικό Οσκαρ». Τότε έλεγε: «Εχω μια σεβαστή ηλικία, το ξέρω, αλλά κοιτάζω το μέλλον. Έχω τόσα πολλά έργα, που θα μπορούσα να πάω στα 130.»