Νατάσσα Ρωμανού (NASA): Η Ελλάδα είναι hot spot της μεταβολής του κλίματος

Μπορεί η πανδημία του κορωνοϊού να είναι το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα αυτή τη στιγμή αλλά ακόμη και η διακοπή για μεγάλο χρονικό διάστημα σχεδόν του συνόλου της βιομηχανικής και μεταφορικής δραστηριότητας εξαιτίας των λοκντάουν δεν κατάφερε όπως αποδείχτηκε να περιορίσει έστω και ελάχιστα την εξέλιξη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Πριν από λίγες μέρες ολοκληρώθηκε άλλη μια διεθνής διάσκεψη για το κλίμα με πενιχρά αποτελέσματα. Μια από τις πιο διακεκριμένες ελληνίδες επιστήμονες διεθνώς και ειδική στα θέματα του κλίματος είναι η κ. Νατάσσα Ρωμανού, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Γκόνταρντ της NASA στη Νέα Υόρκη και συμβασιούχος καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Η κ.Ρωμανού ανάμεσα στα άλλα έχει συμμετάσχει στη συγγραφή της Εθνικής Έκθεσης για το Κλίμα στις ΗΠΑ, στην Επισκόπηση Δεκαετίας 2017-2027 για τις Γεωεπιστήμες και τις εφαρμογές τους από το Διάστημα (NASA Decadal Survey) και στην 5η Έκθεση για το Κλίμα της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για το Κλίμα. Η κ.Ρωμανού μιλάει αποκλειστικά στο Naftemporiki.gr για τα αποτελέσματα της διάσκεψης για το κλίμα στη Γλασκώβη, την εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής, το πόσο επηρεάζεται η Ελλάδα από τη κλιματική κρίση και φυσικά τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος.

Ολοκληρώθηκε μια ακόμη διεθνής διάσκεψη για το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Ποια είναι η γνώμη σας για τα αποτελέσματα της;

Δεν υπήρχε μεγάλη αισιοδοξία πριν την έναρξη Διάσκεψης και μάλλον επιβεβαιώθηκε αυτό το αίσθημα και μετά το πέρας της. Ωστόσο υπήρξαν κάποια θετικά μηνύματα, όπως η υπογραφή συμφωνιών για ακριβή καταγραφή και μείωση των εκπομπών μεθανίου,  καθώς και ο περιορισμός της αποψίλωσης των δασών. Επιπλέον αποφασίστηκε ότι πρέπει να επιταχυνθούν οι προσπάθειες για μείωση των αέριων εκπομπών αλλά και ο διπλασιασμός χρηματικής βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, χωρίς όμως συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Αντίθετα, δεν υπογράφηκε η συμφωνία ολικής απo-λιγνιτοποίησης των μεγάλων ρυπαντών χωρών, όπως η ΗΠΑ, η Κίνα, η Αυστραλία και Ινδία, ούτε η απo-επένδυση από τα δραστηριότητες και εταιρίες ορυκτών καυσίμων. Ακόμα όμως και αν πραγματοποιηθούν οι εξαγγελίες της Διάσκεψης COP26, πράγμα αβέβαιο αν κρίνουμε την τύχη ανακοινώσεων των προηγούμενων COP, η υπερθέρμανση θα κυμανθεί στους 2.1-2.4 βαθμούς. Δηλαδή θα απέχουμε πολύ από το επιθυμητό όριο του 1.5C υπερθέρμανση ως το 2100 και τη μείωση ως το 2030 των εκλύσεων αερίων θερμοκηπίου κατά 45% σε σχέση με το 2010. Θα ήθελα επίσης να υπογραμμίσω τη περίπτωση της Νότιας Αφρικής για την οποία εγκρίθηκαν κατ’ εξαίρεση και όχι μέσω του Κλιματικού Ταμείου 8,5 δισ. δολάρια βοήθεια για την απολιγνιτοποίηση της οικονομίας της. Ίσως το παράδειγμα αυτό να πρέπει να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες χώρες.

Με βάση την εμπειρία από τις προηγούμενες διασκέψεις για το κλίμα όπου ελήφθησαν περιορισμένης κλίμακας αποφάσεις και τελικά ακόμη και αυτές δεν υλοποιήθηκαν μήπως τελικά δεν έχει νόημα να γίνονται και ποιες άλλες δράσεις θα μπορούσαν να πάρουν την θέση αυτών των συναντήσεων;

Είναι πολύ σημαντικό κατά τη γνώμη μου οι αρχηγοί κρατών από όλες τις χώρες του κόσμου καθώς και επιστήμονες, ακτιβιστές, και μη κυβερνητικές οργανώσεις, οικονομικοί και κοινωνικοί φορείς να συνέρχονται στον ίδιο χώρο, με την ελπίδα να συζητούν και να συναποφασίζουν. Άρα υπό αυτή την έννοια είναι σημαντικό να συνεχιστούν ανάλογες σύνοδοι κορυφής. Είναι όμως αναγκαίο να υπάρξει κάποιας μορφής έλεγχος και απόδοση ευθυνών όταν δεν ακολουθούνται οι εξαγγελίες, ή όταν δεν τηρούνται οι δεσμεύσεις. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η τύχη των αποφάσεων των διεθνών διασκέψεων μετατοπίζεται πλέον σε άλλα κέντρα εξουσίας, περισσότερο τοπικά ή περιφερειακά και συγκεκριμένους επαγγελματικούς χώρους. Για παράδειγμα ενώ η κεντρική πολιτική σκηνή στις ΗΠΑ αυτή τη στιγμή υποστηρίζει σοβαρά μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τα πιο σημαντικά από αυτά απειλούνται από τις διαβουλεύσεις στη Γερουσία και κάποιες πολιτείες. Κάτι ανάλογο ισχύει και σε άλλες χώρες. Στην Κίνα για παράδειγμα η απολιγνιτοποίηση, που περνάει μέσα από τη βορειοδυτική Κίνα και τη Μογγολία, έχει προσωρινά μειωθεί λόγω ενεργειακής κρίσης αλλά και μεγάλων τοπικών αντιδράσεων γιατί δεν εξασφαλίζεται το μέλλον των περιοχών αυτών.

Καθημερινά παρουσιάζονται πολλές μελέτες τόσο για την κατάσταση που διαμορφώνεται αυτή τη στιγμή στον πλανήτη από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής όσο και για όσα αναμένεται να συμβούν στο κοντινό αλλά και απώτερο μέλλον. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των μελετών παρουσιάζει με μελανά χρώματα την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί και οι προβλέψεις είναι ακόμη πιο δυσοίωνες. Ποια είναι η δική σας εικόνα και εκτίμηση για τι συμβαίνει και τι θα συμβεί τα επόμενα χρόνια στον πλανήτη;

Οι  δημοσιευμένες επιστημονικές εκθέσεις για το κλίμα είναι ιδιαίτερα προσεκτικές στη διατύπωση των συμπερασμάτων αφού η επιστημονική κοινότητα θέλει να αποφύγει την διοχέτευση στη κοινή γνώμη πληροφοριών για λόγους εντυπωσιασμού ή που μπορεί να αποδειχθούν έστω και μερικά εσφαλμένες. Όμως πολλοί κορυφαίοι επιστήμονες, όπως ο James Hansen, ο πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου στο οποίο εργάζομαι, και ο οποίος πρώτος σήμανε το κώδωνα του κινδύνου για τη κλιματική αλλαγή στη Γερουσία το 1988, έχει επανειλημμένα κατηγορήσει την επιτροπή για ατολμία στη διατύπωση των περισσότερο δυσοίωνων προβλέψεών της. Έτσι θεωρώ ότι πράγματι οι προβλέψεις είναι περισσότερο τρομακτικές από αυτό που διατυπώνεται στις εκθέσεις για το κλίμα. Στη τελευταία αναφορά της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για ο Κλίμα αναθεωρήσαμε τις παλαιότερες προβλέψεις μας προς το νωρίτερο όσον αφορά το πότε θα φτάσουμε τους 1.5 βαθμούς υπερθέρμανση. Επίσης τα ακραία καιρικά φαινόμενα φαίνονται να γίνονται πιο συχνά από ότι υπολογίζαμε στο παρελθόν.

Υπάρχει πλέον οποιαδήποτε αμφιβολία ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι αυτή που ενεργοποίησε και συνεχίζει να τροφοδοτεί την κλιματική αλλαγή;

Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία. Η ορολογία την οποία χρησιμοποιεί η διεθνής επιστημονική κοινότητα για την αιτία της κλιματικής αλλαγής είναι «unequivocal» δηλαδή ξεκάθαρη αλήθεια, χωρίς καμμιά αμφιβολία. Η υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλεται χωρίς καμμιά αμφιβολία στην ανθρώπινη παρεμβολή, δηλαδή στις δραστηριότητες που αφορούν την καύση ορυκτών καυσίμων και την αλλαγή χρήσης γης. Κανένας άλλος φυσικός παράγοντας, όπως πχ οι μεταβολές στη τροχιά της γης, ή της ηλιακής ακτινοβολίας, τα ηφαίστεια, κλπ δεν μπορούν να εξηγήσουν το μέγεθος και την απότομη αύξηση της επιφανειακής θερμοκρασίας της γης τα τελευταία 170χρόνια.

Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει ο πλανήτης, τα οικοσυστήματα και η ανθρωπότητα από την κλιματική αλλαγή τόσο άμεσα όσο και στο κοντινό μέλλον;

Όσον αφορά τη κλιματική αλλαγή απειλούνται τόσο τα φυσικά συστήματα του πλανήτη μας όσο και τα οικοσυστήματα. Μεγάλες μεταβολές παρατηρούνται ήδη. Από τη μια πλευρά με την αύξηση της επιφανειακής θερμοκρασίας και την επιτάχυνση του κύκλου του νερού κάποιες περιοχές γίνονται και θα γίνουν ακόμα περισσότερο υγρές και κάποιες ξηρές. Στους πόλους θα λιώσουν οι θαλάσσιοι πάγοι και οι παγετώνες, θα απειληθούν τα αποθέματα νερού, θα ανέβει η στάθμη της θάλασσας και θα απειληθούν παράκτιες περιοχές και υποδομές. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι ξηρασίες, οι πυρκαγιές, οι μεγάλοι τυφώνες και οι πλημμύρες που στο παρελθόν παρουσιάζονταν μια φορά στα δέκα χρόνια ή μια φορά στα πενήντα, τώρα θα εμφανίζονται κάθε χρόνο ή κάθε δυο χρόνια αντίστοιχα. Τα βιολογικά συστήματα, τα οικοσυστήματα, θα επηρεαστούν ποικιλότροπα και πολλά από αυτά μη-αναστρέψιμα. Η λειψυδρία κυρίως αλλά και η χρονική μετατόπιση των εποχών θα οδηγήσει πολλά είδη σε αναζήτηση καλύτερων βιότοπων ή σε εξαφάνιση. Θα απειληθούν και θα εξαφανιστούν είδη του φυτικού και ζωικού βασιλείου, ενώ μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών, που ήδη παρατηρούνται, θα αυξηθούν.  Ασθένειες που μεταδίδονται με έντομα και ευδοκιμούν σε συνθήκες αυξημένης υγρασίας, θα διαδίδονται πιο εύκολα. Και βέβαια οικονομίες και ολόκληρες κοινωνίες, τομείς όπως ο τουρισμός, ο αγρο-διατροφικός τομέας και οι υποδομές θα επηρεαστούν καθοριστικά.  Δηλαδή ο πλανήτης θα συνεχίσει μεν να υπάρχει, τα οικοσυστήματα όμως, και γενικά ο τρόπος ζωής μας, θα  απειληθούν υπαρξιακά.

Πολλοί στην επιστημονική κοινότητα αναφέρουν ότι πλησιάζουμε σε ένα σημείο που η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη. Έχουν βάση αυτές οι απόψεις και τι σημαίνει μη αναστρέψιμη κατάσταση;

Τα αριθμητικά μοντέλα προσομοίωσης του κλίματος που χρησιμοποιούμε για τη πρόβλεψη μελλοντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, δίνουν πρόβλεψη για κρίσιμα σημεία καμπής του συστήματος αν οι εκλύσεις συνεχιστούν με ακάθεκτο ρυθμό. Τέτοια σημεία καμπής είναι η ολική κατάρρευση των παγετώνων που θα οδηγήσει στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας κατά 3 και πλέον μέτρα, η διακοπή της κυκλοφορίας των ρευμάτων στους παγκόσμιους ωκεανούς που επηρεάζουν το κλίμα της γης καθοριστικά, η καταστροφή των τροπικών δασών κυρίως στον Αμαζόνιο αλλά και τις Φιλιππίνες, ή των κοραλιογενών συστημάτων στους ωκεανούς, η τήξη του παγωμένου εδάφους (permafrost) στη Σιβηρία και τον Καναδά που θα ελευθερώσει τόνους μεθανίου στην ατμόσφαιρα. Όλα αυτά θα έχουν αλυσιδωτές επιπτώσεις στις τροφικές αλυσίδες και σε όλο το φάσμα των οικοσυστημάτων της γης και στην επιβίωση των ειδών.

Τι θα μπορούσε να γίνει σε μια ρεαλιστική βάση για να υπάρξει κάποια επιβράδυνση ή ίσως και αντιστροφή του ρυθμού αύξησης της θερμοκρασίας στον πλανήτη δεδομένου ότι δεν πρέπει να αναμένουμε σύντομα την διακοπή της χρήσης ορυκτών καυσίμων ή την διακοπή της αποψίλωσης των δασών;

Καταρχήν τι θεωρούμε «ρεαλιστική βάση». Αν πάρουμε για παράδειγμα τα «μαθήματα» από την αντιμετώπιση της πανδημίας, όσον αφορά την ανάγκη συντονισμού μεταξύ των χωρών για την αποτροπή της εξάπλωσής της, τη σημασία των επιστημονικών δεδομένων, την ταχύτατη ανακάλυψη και παραγωγή του εμβολίου, την ανάγκη να βοηθηθούν γρήγορα και αποτελεσματικά οι λιγότερο ανεπτυγμένες κοινωνίες για να ανταπεξέλθουν ώστε να μην εξαπλωθεί περισσότερο ο ιός και τόσα πολλά άλλα. Όλα αυτά δεν θα μπορούσε κανείς να τα φανταστεί μόλις 3 χρόνια πριν. Άρα θεωρώ ότι δεν πρέπει να προδιαγράφουμε ότι δεν θα διακοπεί η χρήση ορυκτών καυσίμων. Υπάρχουν όχι μόνο ένα, αλλά μερικά, απόλυτα ρεαλιστικά σενάρια παγκόσμιας συνεργασίας και δράσης που οδηγούν στη κλιματική ουδετερότητα ως το 2050. Δεν είναι ουτοπικό ούτε φανταστικό σενάριο. Είναι απλά δύσκολο. Αλλά όσο συντομότερα αρχίσει η προσπάθεια, τόσο λιγότερο επώδυνη θα είναι. Οι πολιτικές ηγεσίες ξέρουν τι πρέπει να γίνει και θα πρέπει τουλάχιστο να υλοποιήσουν τις εξαγγελίες τους, όπως αυτές στη Γλασκώβη. Αλλά και οι κοινωνίες θα πρέπει να αυξήσουν την πίεση και να απαιτήσουν την επίσπευση των μεταβατικών σχεδίων.

Έχετε εικόνα για πόσο και πώς θα επηρεάσει η κλιματική αλλαγή την Ελλάδα τα επόμενα χρόνια και θα μπορούσαμε εμείς ως χώρα να κάνουμε κάτι σε τοπικό επίπεδο για να περιορίσουμε τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουμε;

Η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των επιπτώσεων από τη μεταβολή του κλίματος. Είναι ένα hot spot. Οι αλλαγές που αναμένουμε στην Ελλάδα, την ευρύτερη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου είναι μεγάλες. Ήδη παρατηρούμε έξαρση των ακραίων φαινομένων. Τα φαινόμενα φαίνεται να εντείνονται στο μέλλον καθώς η υπερθέρμανση θα συνεχίζεται. Περισσότερες πυρκαγιές, έντονη και παρατεταμένη ξηρασία, πλημμύρες, χαλαζοπτώσεις, αποψίλωση του εδάφους, λειψυδρία και ερημοποίηση, καταστροφή καλλιεργειών από καινούριες ασθένειες και την έλλειψη νερού, θα παρατηρήσουμε αύξηση της στάθμης της θάλασσας, αρκετά μεγάλη να δημιουργεί προβλήματα στις παράκτιες περιοχές, θαλάσσιους καύσωνες και μεγάλες απειλές στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Οι επιπτώσεις στην ποιότητα και την υγεία του περιβάλλοντος, στο βιοτικό επίπεδο και την οικονομική ζωή του τόπου θα είναι μεγάλες.   Το κόστος αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής θα αυξάνεται εκθετικά με το χρόνο. Για αυτό το λόγο η αντιμετώπιση και η προσαρμογή στη κλιματική αλλαγή για την Ελλάδα είναι ο πιο άμεσος και ο πιο σημαντικός στόχος, ενώ ο μετριασμός των εκλύσεων θα πρέπει να συμβαδίζει με τη διεθνή κοινότητα και τις διεθνείς συνθήκες.

Με ποιο επιστημονικό πρότζεκτ ασχολείστε αυτή την περίοδο ή ετοιμάζεστε να ασχοληθείτε σύντομα;

Με την ερευνητική μου ομάδα στη NASA και το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, αυτή τη περίοδο μελετάμε τη κατάρρευση της θερμο-αλατικής ωκεάνιας κυκλοφορίας, ένα από τα κρίσιμα σημεία καμπής του κλιματικού συστήματος, την από-οξυγόνωση σε κάποιες λεκάνες του ωκεανού καθώς και ακραία φαινόμενα όπως τους θαλάσσιους καύσωνες και την απο-οξίνωση. Χρησιμοποιούμε μεγάλης κλίμακας συζευγμένα μοντέλα του φυσικού συστήματος με ιδιαίτερη έμφαση στον κύκλο του άνθρακα που μας επιτρέπουν να κάνουμε προβλέψεις για τις μεταβολές του συστήματος.

Αν σας έδιναν την ευκαιρία να επιλέξετε εσείς ένα επιστημονικό/ερευνητικό πρότζεκτ με το οποίο θα ασχολούσασταν ποιο θα  ήταν αυτό και γιατί;

Είμαι ευτυχής γιατί επιλέγω η ίδια τα επιστημονικά θέματα με τα οποία ασχολούμαι. Βέβαια πρέπει αυτά να συνάδουν με τους προγραμματικούς στόχους του τμήματος Γεωεπιστημών της NASA, αλλά υπάρχουν πραγματικά μεγάλα περιθώρια. Ένα από τα θέματα που ήθελα από καιρό να ασχοληθώ και ελπίζω σύντομα να το ξεκινήσουμε είναι η μοντελοποίηση και η μελέτη των συνδυασμένων ακραίων φαινομένων στο φυσικό σύστημα και των επιπτώσεων τους σε ενεργειακά συστήματα και τύπους ενεργειακής μετάβασης.