Η Φινλανδία στο ΝΑΤΟ – Στην ΕΕ δεν υπάρχει πλέον καμιά θέση για ουδέτερους

Hταν Σεπτέμβριος του 1990. Το πρώτο μου ταξίδι για δημοσιογραφικούς λόγους στο Ελσίνκι, όπου οι μέρες είχαν αρχίσει ήδη να μικραίνουν και ο άερας να «δροσίζει» αισθητά.. Η Σοβιετική Ενωση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ δεν είχε ακόμα διαλυθεί, ενώ οι ΗΠΑ του Τζορτζ Μπους ετοιμάζονταν για τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ. Οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν στην φινλανδική πρωτεύουσα προκειμένου ο ένας να ενημερώσει τον άλλο για τα σχέδια του, αν και δεν χρειαζόταν απαραιτήτως την έγκρισή του. Η αμερικανική επίθεση θεωρείτο δεδομένη, αλλά το κλίμα της εποχής ήταν υπέρ του «διαλόγου».

Δεν ήταν η πρώτη φορά που μια τέτοια συνάντηση κορυφής γινόταν στην «λευκή νύφη του Βορρά». O τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζέραλντ Φορντ και ο Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ Λεονίντ Μπρέζνιεφ συνυπέγραφαν εκεί την Τελική Πράξη του Ελσίνκι που είχε θεωρηθεί ως ένα πρώτο βήμα για την αποκλιμάκωση του ψυχρού πολέμου ή του ελέγχου έστω των εξοπλισμών. Και το 1997 ο Μπιλ Κλίντον χαριεντιζόταν εκεί με τον Μπορίς Γέλτσιν.

Οταν η ουδετερότητα ήταν ακόμα προσόν

Το Ελσίνκι βόλευε και τους δύο. Οχι μόνο λόγω της γεωγραφικής του θέσης, αλλά κυρίως λόγω του καθεστώτος ουδετερότητας, που δεν άφηνε σε καμιά από τις δύο υπερδυνάμεις το συναίσθημα, ότι παίζει στο γήπεδο του αντιπάλου.

Για πολλές δεκαετίες και στην κορύφωση του ψυχρού πολέμου η ουδετερότητα θεωρείτο ως ένα προσόν για τις χώρες, που είχαν επιλέξει ή αναγκαστεί να επιλέξουν αυτό το δρόμο, μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενας ουδέτερος μπορούσε να κάνει δουλειές και με τις δύο μεριές, να υποδέχεται επισκέπτες, να παίζει το ρόλο του μεσολαβητή αν χρειαστεί, ακόμα και για πιο «βρώμικες δουλειές». Μια ουδέτερη χώρα ένοιωθε σχετικά ασφαλής, αφού όλοι χρειάζονταν ένα τέτοιο έδαφος. Ακόμα και οι κατάσκοποι.

Η Φινλανδία μαζί με την Αυστρία αποτελούσαν κλασσικά παραδείγματα αυτού του ιδιότυπου καθεστώτος, το ίδιο ως ένα βαθμό και η Σουηδία, ενώ η Ελβετία ήταν μια λίγο διαφορετική περίπτωση, αφού έτσι κι αλλιώς είχε εξασφαλισμένο και προπολεμικά αυτό το «στάτους» ως θησαυροφυλάκιο της Ευρώπης.

Οι Φινλανδοί έμοιαζαν να έχουν συμφιλιωθεί απόλυτα με αυτή την ιδέα. Μπορεί να μην συμπαθούσαν όλοι ιδιαίτερα τους Ρώσους, αλλά ήξεραν ότι η άτυπη συμφωνία μαζί τους έλεγε «ζήσε κι άσε τους άλλους να ζήσουν». Ο όρος «φινλανδοποίηση» μπορεί να περιείχε μια αρνητική χροιά, όταν τον χρησιμοποιούσαν οι «ψυχροπολεμιστές» στη Δύση, στις δεκαετίες του 60 και 70, αλλά αυτό ένοιαζε μάλλον ελάχιστα τους ίδιους τους Φινλανδούς, που όπως είχε γράψει κάποτε ο Μπρεχτ προτιμούσαν να σιωπούν σε δύο γλώσσες (λόγω της σουηδικής μειονότητας).

Μια πολυτάραχη διμερής σχέση

Μπορεί οι σχέσεις των δύο χωρών να είχαν περάσει από εντελώς διαφορετικές φάσεις, από την τσαρική καταπίεση, στην απόδοση της ανεξαρτησίας από τους μπολσεβίκους και την σοβιετική εισβολή το 1939, αλλά μετά το 1945 η συνύπαρξη ήταν μάλλον ήσυχη, παρά το γεγονός ότι όταν δύο χώρες μοιράζονται σύνορα 1.300 χιλιομέτρων μπορούν να προκύψουν και προβλήματα. Μερικοί σοβιετικοί διπλωμάτες μιλούσαν σχεδόν με σεβασμό για τον μικρό τους γείτονα.

Από τότε έτυχε να βρεθώ πολλές φορές στην χώρα των «1.000 και μιας λίμνης». Το κυρίαρχο αφήγημα ήταν πάντα το ίδιο. Οι περισσότεροι Φινλανδοί θα σου έλεγαν ότι αν χρειαστεί θα υπερασπιστούν την πατρίδα τους, όπως έκαναν στο παρελθόν (αυτοί ήταν άλλωστε οι «εφευρέτες» του «κοκτέιλ Μολότοφ»), αλλά ήταν αρκετά πραγματιστές για να γνωρίζουν ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να προκαλούν την τύχη τους.

Αποτελεί λοιπόν μεγάλη έκπληξη το γεγονός πώς μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες το ποσοστό υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ από το 25% φέρεται να έχει εκτοξευτεί στο 75%. Οσοι γνωρίζουν λίγο τη Φινλανδία και τη νοοτροπία των ανθρώπων της κατανοούν τη βαρύτητα της απόφασής τους. Φταίει ο πόλεμος θα πει κάποιος. Ομως η αφορμή για να ξεκινήσει τον επιθετικό πόλεμο η Ρωσία εναντίον της Ουκρανίας ήταν ακριβώς η πρόθεση της τελευταίας να πράξει αυτό που λένε τώρα ότι προτίθενται να κάνουν και οι Φινλανδοί: Ενταξη στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Για ένα λαο σκληροτράχηλο και μαθημένο στην αυτάρκεια που απαιτείται για την επιβίωση στο παγωμένο σκοτάδι του χειμώνα, μια τόσο απότομη μεταστροφή μοιάζει σχεδόν ακατανόητη και οδηγεί και σε άλλες σκέψεις. Οι Φινλανδοί δεν έχουν τη φήμη να φοβούνται τόσο εύκολα. Εκτός αν δε φοβούνται απλώς τους Ρώσους.

Οποιος δεν είναι μαζί μας…

Η σημερινή Ευρώπη φαίνεται να μην χωράει πια ουδέτερους. Ολοι πρέπει να διαλέξουν «πλευρά». Η αλλαγή που θα σηματοδοτήσει μια ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, όπως και πιθανότατα της Σουηδίας είναι στην κυριολεξία κοσμογονική και δείχνει ότι ο σημερινός κόσμος είναι οριστικά πολύ πιο επικίνδυνος και από εκείνον στα χρόνια του πολέμου νεύρων Ανατολής και Δύσης, της αντιπαλότητας δύο συστημάτων, που έμοιαζαν κάποια στιγμές να αποδείξουν την ανωτερότητά τους αν χρειαστεί ακόμα και με τα όπλα.

Φυσικά οι Φινλανδοί είναι αυτοί που έχουν τον τελευταίο λόγο και αυτοί που αναλαμβάνουν και τα ρίσκα που συνεπάγεται η απόφασή τους. Αλλά με βάση την κοινή λογική και όσα έχουν συμβεί το τελευταίο διάστημα είναι μάλλον δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς το επιχείρημα της πρωθυπουργού και του προέδρου της χώρας ότι «μέσα στο ΝΑΤΟ θα είμαστε πιο ασφαλής». Είναι βεβαίως το επιχείρημα που χρησιμοποιεί εσχάτως και ο πρόεδρος της Ουκρανίας. Αλλά είναι ένα επιχείρημα υποθετικό πλέον για την περίπτωση της. Για τους Φινλανδούς μένει να φανεί το επόμενο διάστημα αν έπραξαν σοφά. Αν η επιλογή τους θα «καταπραΰνει» ή θα εξοργίσει και άλλο τη Μόσχα.

Σε κάθε περίπτωση αυτό που αποκαλύπτεται ολοένα και πιο ξεκάθαρα είναι ότι ολόκληρη η Ευρώπη έχει πλέον μπει για τα καλά στο «χορό του πολέμου» ακολουθώντας την διπολική προσέγγιση των ΗΠΑ για ολόκληρο τον πλανήτη. Το νέο/παμπάλαιο δόγμα της Ουάσιγκτον είναι «όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας». Τα γεράκια δεν έχουν καμιά κατανόηση ούτε για ίσες αποστάσεις, ούτε για ουδετερότητες. Οι στρατοί αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στην δήθεν «Ευρώπη της Ειρήνης». Η ΕΕ έχει πλέον αποδεχτεί τη μοίρα ενός «υποκαταστήματος» του ΝΑΤΟ. Αυτή είναι μια ήπειρος πολύ διαφορετική από εκείνη, που θεωρητικά υπόσχονταν οι μεταπολεμικές συνθήκες.

Ποιο μέλλον, ποιας Ευρώπης;

Η Φινλανδία «απο-φινλανδοποιείται» και κοιτάζει πλέον ανοιχτά προς το ΝΑΤΟ

Η Ρωσία απειλεί Φινλανδία και Σουηδία – “Θα υπάρξει απάντηση εάν ενταχθούν στο ΝΑΤΟ”