Η δημογραφική διάσταση της ψήφου και η κυρίαρχη ιδεολογία της απαξίωσης της πολιτικής

Του Κωνσταντίνου Βαλσαμάκη

Καθώς η λέξη πολιτική είναι παράγωγο της λέξης «πόλις», είναι λογικό να δεχθούμε ότι η πολιτική αφορά τις υποθέσεις της πόλης, της «κοινότητας» με την ευρεία έννοια θα λέγαμε σήμερα, και κατ’ επέκταση τις υποθέσεις του κράτους.

Πώς ορίζεται η πολιτική

Ο Αριστοτέλης, στα «Πολιτικά», σημείωσε ότι με τον όρο πολίτευμα αναφερόμαστε στον τρόπο οργάνωσης της πόλης και η πολιτική, μέσω των νόμων, οριοθετεί τι μπορούν οι πολίτες να κάνουν και τι όχι (άλλωστε οι άνθρωποι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι πολιτικά όντα).Η πολιτική μπορεί να οριστεί και ως η διοίκηση του κράτους και επομένως των πολιτών (με τον όρο διακυβέρνηση να προσθέτει μια πιο σύγχρονη χροιά στην παραδοσιακή πολιτική), ενώ είναι γνωστή και η βεμπεριανή προσέγγιση της πολιτικής ως μια ευκαιριακή ενασχόληση, ως μια παροδική δραστηριότητα ή και ως επάγγελμα. Ο Μακιαβέλλι στον «Ηγεμόνα», παρουσίασε μια πιο σκοτεινή πλευρά της πολιτικής, εστιάζοντας στη σκληρότητα, στο παρασκήνιο, τη δημαγωγία κλπ.

Από τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό ότι η πολιτική αφορά πρακτικά όλους τους πολίτες και κάθε έκφανση της καθημερινότητας τους. Γιατί όμως φαίνεται ότι ένα μεγάλο και δυναμικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, δείχνει να απομακρύνεται και να μην ενδιαφέρεται για την πολιτική;

1. Το εκλογικό σώμα ανά ηλικιακή ομάδα

Σύμφωνα με στοιχεία που ανακοίνωσε η Singular Logic για τις βουλευτικές εκλογές του 2019 στην ηλιακή ομάδα 17-34 ο ΣΥΡΙΖΑ έρχεται πρώτος με 36,8% και η Νέα Δημοκρατία δεύτερη με 30,6%. Ακολουθεί το ΜέΡΑ25 με 6%, το ΚΙΝΑΛ με 5,7%, το ΚΚΕ με 5,6%, η Χρυσή Αυγή με 4,7%, η Ελληνική Λύση με 3,2%.

Στις ηλικίες 35-54 πρώτη έρχεται η Νέα Δημοκρατία με 40,8%, και δεύτερος ο ΣΥΡΙΖΑ με 29,5%. Ακολουθεί το ΚΙΝΑΛ με 7,3%, το ΚΚΕ και η Ελληνική Λύση με 4,4%, το ΜέΡΑ25 με 3,9%, η Χρυσή Αυγή με 3,2%.

Στις ηλικίες 55+ η Νέα Δημοκρατία προηγείται με 43,2%, και ακολουθεί ο ΣΥΡΙΖΑ με 30,8%, το ΚΙΝΑΛ με 10,4%, το ΚΚΕ με 6%, η Ελληνική Λύση με 3,3%, η Χρυσή Αυγή με 1,8%, το ΜέΡΑ 25 με 1,7%.

Τα ποιοτικά αυτά στοιχεία είναι πολύ σημαντικά, αφού οι δημογραφικές παράμετροι αποσαφηνίζουν από πού κάθε κόμμα αντλεί την εκλογική του δύναμη. Γίνονται όμως ακόμα πιο ενδιαφέροντα αν διαβαστούν σε αντιπαραβολή με την ηλικιακή κατανομή συνολικά του εκλογικού σώματος, την εκλογική συμμετοχή και την αποχή.

Η συμμετοχή στις εθνικές εκλογές του 2019 ανήλθε στο 57,78% και η αποχή στο 42,22% επί των σχεδόν 9,98 εκατομμυρίων εγγεγραμμένων ψηφοφόρων, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών. Η ηλικιακή κατανομή του εκλογικού σώματος σύμφωνα με τη σχετική έκθεση του Υπουργείου Εσωτερικών, που όμως υπολογίζει το εκλογικό σώμα περίπου στα 9,90εκατ., είναι ανά ηλικιακή ομάδα ως εξής: Η ομάδα 17-35 αντιστοιχούσε στο 22,4%, η ομάδα 36-53 στο 29,5% και η ομάδα 53+ στο 48,1%.

Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η Metron Analysis, η ηλικιακή κατανομή όσων τελικά ψήφισαν στις βουλευτικές εκλογές του 2019, περίπου 5,65 εκατομμύρια πολίτες, είναι η εξής: η ηλικιακή ομάδα 17-34 αποτελεί το 19% των ψηφισάντων, η ηλικιακή ομάδα 35-54 αποτελεί το 37% και οι ηλικίες άνω των 55 αντιπροσωπεύουν το 44% του συνόλου των ψηφισάντων.

Αν και οι ηλικιακές ομάδες δεν ταιριάζουν ακριβώς και η έκθεση του Υπουργείου Εσωτερικών δίνει ελαφρώς μικρότερο αριθμό εγγεγραμμένων ψηφοφόρων σε σχέση με την επίσημη ιστοσελίδα των αποτελεσμάτων των εκλογών της 7ης Ιουλίου 2019, εντούτοις η εικόνα αποτυπώνεται επαρκώς. Ένα βασικό συμπέρασμα είναι ότι η αποχή στις ηλικίες 17-35 είναι πολύ μεγάλη, άνω του ενός εκατομμυρίου ψηφοφόρων. Αντίστοιχα μεγάλη είναι η αποχή στην ηλικιακή ομάδα 55+, αλλά επειδή σε αυτή την ομάδα συμπεριλαμβάνονται και οι άνω των 70 ετών πολίτες,για τους οποίους αφενός η ψήφος δεν είναι υποχρεωτική αφετέρου μπορεί να υπάρχουν προβλήματα (υγείας, απόστασης) στην πρόσβαση στα εκλογικά κέντρα, το συμπέρασμα δεν μπορεί να είναι το ίδιο . Η ηλικιακή ομάδα 35-54 είναι η περισσότερο «εκλογικά συνεπής» και αυτό εξηγείται από το ότι όντας στην πιο παραγωγική φάση της ζωής τους, οι πολίτες αυτών των ηλικιών είναι πιο ενημερωμένοι και ενδιαφέρονται περισσότερο για την πολιτική αφού καταλαβαίνουν ότι από αυτή εξαρτάται το «εὖ ζῆν» τους.

Το πλέον ενδιαφέρον εύρημα και αυτό που προβληματίζει, ιδίως τις προοδευτικές δυνάμεις, είναι ότι οι νέοι δείχνουν μαζικά μια αδιαφορία προς την πολιτική, κάτι που λειτουργεί προς όφελος των συντηρητικών και νεοφιλελεύθερων πολιτικών δυνάμεων.

2. Η πολιτική και οι πολιτικοί σήμερα

Η πολιτική σήμερα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην εικόνα και στην επικοινωνία. Τόσο τα ΜΜΕ όσο και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, τείνουν να μετατρέπουν την πολιτική και κυρίως τους πολιτικούς, σε φορείς μιας συγκεκριμένης κουλτούρας όπου οι λεκτικές αψιμαχίες και αντιπαραθέσεις, η εστίαση στο φαίνεσθαι, ο ξύλινος λόγος αλλά και ορισμένες φορές μια συμπαθητική παρουσία που κρύβει επιμελώς επικίνδυνες προθέσεις (όλα μαζί ή κάθε ένα ξεχωριστά) είναι τα κυρίαρχα στοιχεία, μετακινώντας το ενδιαφέρον από την ουσία στην εικόνα.

Παρακολουθώντας μια τηλεοπτική πολιτική εκπομπή σήμερα, τα μοτίβα που παρουσιάζουν ιδιαίτερα οι συντηρητικοί και νεοφιλελεύθεροι πολιτικοί είναι πολύ συγκεκριμένα.

Αρχικά κυριαρχεί εκείνο το πρότυπο του πολιτικού που εύκολα θα καταφύγει σε φωνές εντυπωσιασμού, συχνά μιλώντας «πάνω» στον συνομιλητή του, που με περισσή σπουδή και υπεροψία θα προσπαθήσει να επιβάλλει δια της λεκτικής βίας την άποψή του, διαστρεβλώνοντας όμως, εν γνώση του, την πραγματικότητα.

Συχνό είναι και το πρότυπο του αλαζόνα και αποκομμένου από την πραγματικότητα και την κοινωνία πολιτικού, που με ύφος υπεροπτικό και ξένο προς τον μέσο πολίτη δεν θα διστάσει να επιρρίψει ευθύνες στους πολίτες για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, με επίκληση ακόμα και της δήθεν αδυναμίας τους να συντάξουν ένα καλό βιογραφικό σημείωμα.

Σύνηθες είναι και το πρότυπο του πολιτικού που μέσα από μια σεμνή, ακόμα και συμπαθητική, παρουσία στα ΜΜΕ, προσπαθεί επιμελώς να κρύψει τις ακροδεξιές καταβολές και τις ιδεοληπτικές εμμονές του (που συνήθως εξαντλούνται στην ιδιωτικοποίηση της δημόσιας περιουσίας), παρουσιάζοντας ένα δήθεν τεχνοκρατικό πρόσωπο, αναγκαίο για την εύρυθμη λειτουργία του τομέα που του έχει ανατεθεί.

Πρέπει να τονιστεί ωστόσο, ότι υπάρχουν και εκείνοι οι νεοφιλελεύθεροι πολιτικοί που λειτουργούν μετρημένα και με στόχο (στο πλαίσιο πάντα της ιδεολογίας που υπηρετούν) το καλό της κοινωνίας όπως αυτοί το αντιλαμβάνονται, αλλά τα ΜΜΕ δεν επιλέγουν τις μετριοπαθείς φωνές.

Αντίθετα τα ΜΜΕ σήμερα, φιλοξενούν εκείνους τους συντηρητικούς και νεοφιλελεύθερους πολιτικούς που με το λόγο τους έχουν την ικανότητα να πολώνουν και να χωρίζουν την κοινωνία στα δύο και κυρίως να καθιστούν την πολιτική κάτι πολύπλοκο και κουραστικό για τους νέους. Συμπληρωματικά στα ΜΜΕ λειτουργούν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, που έχουν την ικανότητα να αποκόπτουν συγκεκριμένες φράσεις ή εικόνες (αλλοιώνοντας επί της ουσίας το συνολικό νόημα) και τελικά να παρουσιάζουν μια στρεβλή εικόνα της πραγματικότητας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η πολιτική και οι πολιτικοί γίνονται, ειδικά για τους νεότερους όπως προκύπτει από τη συμμετοχή στις εκλογές, αποκρουστικοί, αδιάφοροι και περνούν για τον απλό πολίτη σε «δεύτερη μοίρα»,σε βαθμό που για παράδειγμα η πώληση της δημόσιας περιουσίας ή η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων να παρουσιάζονται και να γίνονται δεκτές ως πολύ αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, με τη βοήθεια επικλήσεων στο θυμικό των πολιτών, με τη χρήση δημαγωγίας αλλά πάνω από όλα με τη βεβαιότητα ότι τα δυναμικά τμήματα της κοινωνίας, οι νέοι δηλαδή που έχουν τη δύναμη να αλλάξουν την κατάσταση, δεν θα ασχοληθούν.

Γιατί όμως συμβαίνει αυτό και ποιος στο πολιτικό φάσμα βγαίνει κερδισμένος;

3. Ο στόχος της κυρίαρχης λογικής/ιδεολογίας

Ενώ το πολιτικό σκηνικό εξελίσσεται με πολύ συγκεκριμένους τρόπους, την ίδια στιγμή οι νέοι πολίτες αντιμετωπίζουν έναν καθημερινό «Γολγοθά» επιβίωσης, καθιστώντας την ενασχόληση με την πολιτική δευτερεύον θέμα.

Η ανεργία των νέων στην Ελλάδα, σύμφωνα με τη Eurostat, ξεπέρασε το Φεβρουάριο του 2022 το 31,1% τοποθετώντας τη χώρα μας στην πρώτη θέση μεταξύ των χωρών της Ευρώπης,οι τιμές των ενοικίων καθιστούν απαγορευτική ακόμη και τη σκέψη για ανεξαρτητοποίηση από την γονική εστία και οι μισθοί βρίσκονται καθηλωμένοι σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, με τη χώρα μας να είναι η μόνη χώρα της ΕΕ, από όσες έχουν θεσμοθετημένο τον κατώτατο μισθό, που σήμερα έχει μικρότερο κατώτατο μισθό σε σχέση με το 2012 ενώ η αύξησή του στα 713 ευρώ μηνιαίως δεν είναι σε καμία περίπτωση αρκετή.

Με αυτές τις συνθήκες, δεν είναι να απορεί κανείς που το δημογραφικό αναδεικνύεται σε μείζον πρόβλημα και η ανάδειξη αρνητικών προτύπων είναι σύνηθες φαινόμενο.

Ο στόχος της κυρίαρχης λογικής/ιδεολογίας είναι απλός αλλά και πολύπλοκος ταυτόχρονα και φαίνεται ότι μέχρι στιγμής επιτυγχάνεται. Οι νέοι, που έχουν τη δυναμική (τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά),να αλλάξουν τη σημερινή κατάσταση, βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε μια δύσκολη καθημερινότητα και παράλληλα τα πολιτικά ερεθίσματα που λαμβάνουν δεν είναι ελκυστικά. Αποτέλεσμα είναι να θεωρούν την πολιτική «ξένη» προς αυτούς, αντιαισθητική, αδιάφορη και απωθητική, να αποφεύγουν να ενημερωθούν, να μην ασχολούνται με τα κοινά και τελικά να μην ψηφίζουν. Μοιραία σε αυτό το διαμορφωμένο τοπίο, χαμένες είναι οι προοδευτικές δυνάμεις και κερδισμένες βγαίνουν οι δυνάμεις της συντήρησης και του νεοφιλελευθερισμού.

Σε όρους του πολιτικού μας συστήματος, όπως ήδη αναφέρθηκε, ο ΣΥΡΙΖΑ και τα κόμματα της Αριστεράς βασίζονται περισσότερο στις νεότερες ηλικιακές ομάδες που με την ορμή που τις χαρακτηρίζει μπορούν να φέρουν έναν αέρα ανανέωσης και καινοτομίας, ενώ η ΝΔ και τα κόμματα της δεξιάς βασίζονται περισσότερο στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες που δεν θέλουν να αλλάξουν το σημερινό status quo και επενδύουν περισσότερο στην ασφάλεια που γνωρίζουν και όχι στο καινούριο που έρχεται. Άλλωστε, σε πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς (ΙΝΠ)και της Prorata, αναδεικνύεται ότι οι δημοφιλέστερες ιδεολογίες στο ηλικιακό γκρουπ 17-34 είναι ο σοσιαλισμός και ο πατριωτισμός, με ποσοστά αποδοχής κοντά και πάνω από το 60% (ενώ ο νεοφιλελευθερισμός και ο εθνικισμός έχουν ιδιαίτερα χαμηλή αποδοχή κοντά στο 23%). Στην ίδια έρευνα ωστόσο, ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον εύρημα που πρέπει να προβληματίσει, είναι ότι οι νέοι δεν βρίσκουν την ιδέα ένταξης σε ένα πολιτικό κόμμα ιδιαίτερα ελκυστική και εδώ η απάντηση είναι η είσοδος στην ψηφιακή εποχή, όπου με σύγχρονο και άμεσο τρόπο οι νέοι (και γενικά όλοι όσοι θέλουν), θα μπορούν να συμμετέχουν στη ζωή και τη λειτουργία του κόμματος.

Επομένως, το «μεγάλο κόλπο» της προσπάθειας απαξίωσης της πολιτικής από την κυρίαρχη ιδεολογία με τη βοήθεια των ΜΜΕ, μέσω της υπερπροβολής συγκεκριμένων πολιτικών προτύπων συνδυαστικά και με την δύσκολη καθημερινότητα μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, υπηρετεί έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο, κρυμμένο σε κοινή θέα, τον επηρεασμό του εκλογικού σώματος και ειδικά των νεότερων ηλικιών, με τρόπο τέτοιο που να υπονομεύονται οι προοδευτικές δυνάμεις.

Το αν θα είναι ο καταλυτικός παράγοντας για τις εκλογές που έρχονται, πρέπει να μας απασχολήσει όλους άμεσα.

(Ο Κωνσταντίνος Βαλσαμάκης είναι Οικονομολόγος ΜΒΑ, MSc, Απόφοιτος Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης)

Πρώτη δημοσίευση στο Ieidiseis.gr