Η νέα κρίση είναι η επισιτιστική ανασφάλεια

Οτιδήποτε συμβαίνει που περιορίζει την ελευθερία των ανθρώπων κινδυνεύει να μετατραπεί σε καταστροφή για την οικονομία καθώς περιορίζει τις συναλλαγές. Είτε ο περιορισμός προέρχεται από κυβερνητικό εξαναγκασμό είτε από φυσικά φαινόμενα, ή πολέμους, οι συνέπειες από των περιορισμό των συναλλαγών έχουν σημαντικές συνέπειες στην οικονομία. Πολλαπλές καταστροφές τα τελευταία χρόνια δημιουργούν διαδοχικές κρίσεις.

2020: Η πανδημία δημιούργησε την κρίση του 2020. Αυστηρά απαγορευτικά (lockdown) απορύθμισαν την ισορροπία μεταξύ των ζητούμενων και προσφερόμενων ποσοτήτων των προϊόντων. Η επανάληψη των απαγορευτικών, είχε σαν αποτέλεσμα, οι επιχειρήσεις να απολύσουν προσωπικό, να κλείσουν γραμμές παραγωγής και να μειώσουν τις παραγόμενες ποσότητες. Αρκετές εταιρίες παραγωγής ενέργειας χρεωκόπησαν εξ αιτίας της μείωσης της ζήτησης για ενέργεια, και από την κατάρρευση των τιμών στην ενέργεια.
Στην πραγματικότητα απορυθμίστηκε η παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα των πρώτων υλών προς επεξεργασία, της ενέργειας και η παραγωγή των ετοίμων προϊόντων. Περαιτέρω απορυθμίστηκαν και οι θαλάσσιες μεταφορές των εμπορευματοκιβωτίων. Πολλά άδεια εμπορευματοκιβώτια καθηλώθηκαν σε διάφορα λιμάνια της Δύσης. Τα άδεια εμπορευματοκιβώτια πρέπει να μεταφερθούν στις εξαγωγικές χώρες για να μεταφέρουν την νέα παραγωγή.
Δυο χρόνια μετά την εμφάνιση της πανδημίας οι προσφερόμενες ποσότητες εξακολουθούν να μην συναντούν τις ζητούμενες ποσότητες με αποτέλεσμα οι τιμές να εκτοξεύονται τόσο στα αγαθά όσο και στις υπηρεσίες.

2021: Η ενεργειακή κρίση εμφανίστηκε το 2021. Οφείλεται: α) στην απορρύθμιση της εφοδιαστικής αλυσίδας εξαιτίας της πανδημίας. β) στον ελλιπή σχεδιασμό της μετάβασης στην πράσινη οικονομία που όλοι μας θέλαμε να γίνει το συντομότερο δυνατό, πλην όμως χωρίς κατάλληλο σχεδιασμό δημιουργήθηκε σημαντική αύξηση των τιμών της ενέργειας. Η εσπευσμένη εγκατάλειψη των ρυπογόνων πηγών ενέργειας όπως ο άνθρακας, αύξησε την ζήτηση του φυσικού αερίου για να καλυφθεί η μειωμένη παραγωγή άνθρακα, με αποτέλεσμα την εκτόξευση των τιμών. γ) ώθηση στην άνοδο των τιμών έδωσε η απομάκρυνση από την ορθή οικονομική σκέψη για την λήψη αποφάσεων στα θέματα ενέργειας και η κυριαρχία των γεωπολιτικών επιδιώξεων ως κύρια κριτήρια για την λύση προβλημάτων ενέργειας. Καθώς οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου αυξάνονται εν μέσω της ρωσικής κλιμάκωσης στην Ουκρανία, οι καταναλωτές σε όλο τον κόσμο πρόκειται να δουν τις άμεσες επιπτώσεις της κρίσης στην αντλία καυσίμων ή στον λογαριασμό ηλεκτρικής ενέργειας.

2022: Το 2022 είναι η χρονιά της εμφάνισης της επισιτιστικής ανασφάλειας. Το 2021 ο δείκτης τιμών δημητριακών του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) έφτασε σε επίπεδο ρεκόρ εννέα ετών. Αυξήθηκε κατά μέσο όρο 27,2% σε σύγκριση με το 2020 με το καλαμπόκι να σημειώνει άνοδο 44,1% το σιτάρι 31,3%.
Οι μέχρι τώρα αυξήσεις των τιμών των σιτηρών ενσωματώνουν τον κίνδυνο από την αβεβαιότητα εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία. Οι τιμές των σιτηρών δεν έχουν ακόμα ενσωματώσει την αύξηση που θα προέλθει από τις ελλείψεις των σιτηρών.
Πάνω από έξι εβδομάδες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, δεν διαφαίνεται τέλος στη σύγκρουση που έχει ταρακουνήσει τον κόσμο. Εκτός από τα τεράστια δεινά που προκλήθηκαν από την επιθετικότητα της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο πόλεμος έχει επίσης σημαντικές επιπτώσεις σε όλο τον κόσμο, δημιουργώντας επισιτιστική ανασφάλεια.

Θα υπάρξουν πιθανώς ελλείψεις σε πολλές χώρες που βασίζονται στις εξαγωγές από Ρωσία ή Ουκρανία. Οι αγορές των δώδεκα μεγάλων εισαγωγέων σίτου, δηλαδή της Ινδονησίας, της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της Νιγηρίας, της Κίνας, της Ιταλίας, της Αλγερίας, των Φιλιππίνων, της Βραζιλίας, του Μπαγκλαντές, του Μαρόκου και της Ιαπωνίας, αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 34% του συνολικού όγκου.

Στο σχήμα φαίνονται οι κυριότερες εξαγωγικές χωρείς σιταριού. Σύμφωνα με τον FAO, η Ρωσία παρήγαγε 86 εκατομμύρια τόνους σιτηρών το 2020, από τα οποία εξήγαγε τα 37,3 εκ. τόνους. Πρώτη στην παραγωγή είναι Κίνα και στην συνέχεια η Ινδία, ωστόσο, δεν ήταν σημαντικοί εξαγωγείς σιταριού. Η Κίνα και η Ινδία έχουν καταναλώσει στο παρελθόν τη μερίδα του λέοντος της παραγωγής τους στην εγχώρια αγορά, καθιστώντας τη Ρωσία τον μεγαλύτερο εξαγωγέα σιταριού με σημαντικό περιθώριο. Τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία ήταν μεταξύ των 5 κορυφαίων εξαγωγέων σιταριού το 2020, τροφοδοτώντας φόβους ότι η κρίση θα μπορούσε να επιδεινώσει την προσφορά τροφίμων στην αλυσίδα εφοδιασμού των τροφίμων.
Η Ουκρανία και η Ρωσία είναι οι κύριοι παραγωγοί δημητριακών, έχοντα μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές συνδυαστικά το 27% του σιταριού, το 23% του κριθαριού και το 15% του αραβοσίτου, τα έτη 2016 και 2020. Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (Word Food Program (WFP) προμηθεύεται το 50 % των προμηθειών του σε σιτηρά από την περιοχή Ουκρανίας-Ρωσίας και τώρα αντιμετωπίζει δραματικές αυξήσεις κόστους στις προσπάθειές του για την καταπολέμηση των επισιτιστικών έκτακτων ανάγκων σε όλο τον κόσμο. Περίπου 11 εκατομμύρια άνθρωποι στην περιοχή του Σαχέλ δεν γνωρίζουν εάν θα έχουν το επόμενο γεύμα τους. Αν δεν λάβουν τη βοήθεια που χρειάζονται τώρα, θα υπάρξει πείνα, μετανάστευση και αποσταθεροποίηση.

Ο αριθμός των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν οξεία επισιτιστική ανασφάλεια είχε εκτιναχθεί από 135 εκατομμύρια to 2019 σε 276 εκατομμύρια σήμερα χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η σύγκρουση στην Ουκρανία. Συνολικά, περισσότερα από 800 εκατομμύρια αντιμετωπίζουν την πείνα σε όλο τον κόσμο, ενώ 44 εκατομμύρια άνθρωποι σε 38 χώρες βρίσκονται στα όρια της πείνας, σύμφωνα με το WFP.

Το 60% τοις εκατό των πεινασμένων στον κόσμο ζει σε περιοχές που πλήττονται από τον πόλεμο και τη βία. Τα γεγονότα που εκτυλίσσονται στην Ουκρανία αποτελούν περαιτέρω απόδειξη του πώς οι συγκρούσεις τρέφουν την πείνα, αναγκάζοντας τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους καθώς χάνουν τις πηγές εισοδήματός τους. Σήμερα οι εξαγωγές της Ουκρανίας έχουν περιοριστεί στις 500.000 τόνους σε σχέση με 5.000.000 τόνους πριν τον πόλεμο.

Περαιτέρω οι κλιματικές αλλαγές απορυθμίζουν την εφοδιαστική αλυσίδα, καταστρέφουν, καλλιέργειες και μέσα διαβίωσης, υπονομεύουν την ικανότητα των ανθρώπων να τρέφονται και έχουν εκτοπίσει 30 εκατομμύρια από τα σπίτια τους παγκοσμίως το 2020.

Στο παρελθόν η μικρότερη τιμή του σίτου ήταν $85.3 ανά μετρικό τόνο τον Ιούλιο του 1999 και η υψηλότερη τιμή ήταν τον Μάρτιο του 2008 στα $419.61. Τον Ιούλιο του 2021 η τιμή ήταν $197, αρχές Απριλίου ήταν $390, δηλαδή αυξήθηκε κατά 98% σε διάστημα 9 μηνών.

Η έλλειψη καλαμποκιού που είναι η βασική τροφή των κοτόπουλων θα εκτοξεύσει την τιμή του κρέατος αλλά και των αυγών. Οι χώρες θα πρέπει να εξετάσουν άμεσα την δυνατότητα να επιδοτήσουν τους αγρότες ώστε να καλύψουν τον διπλασιασμό των τιμών των σπόρων, των λιπασμάτων και της ενέργειας ώστε να φυτέψουν σιτηρά για να μετριαστεί η επισιτιστική ανασφάλεια.

O Γιώργος Ατσαλάκης είναι αναπλ. Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης