Η γαλλική προεδρία της ΕΕ και το σχέδιο Μακρόν για την Ευρώπη

Από την 1η Ιανουαρίου η Γαλλία, διαδεχόμενη την Σλοβενία, έχει αναλάβει την εξάμηνη εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε. Είναι η 13η  προεδρία που ασκεί η Γαλλία από το 1958 και η πρώτη από το 2008. Μάλιστα, εν μέσω της προεδρίας αυτής, τον Απρίλιο, θα διεξαχθούν οι εθνικές εκλογές στις οποίες ο Εμμανουέλ Μακρόν θα διεκδικήσει δεύτερη θητεία. Με το σύνθημα «Ανάκαμψη, Ισχύς και αίσθημα του Ανήκειν», η γαλλική προεδρία αναλαμβάνει τα ηνία της Ε.Ε. όχι μόνο σε συνθήκες υγειονομικής και κλιματικής κρίσης και των  παγκόσμιων ανισοτήτων που αυτές επιτείνουν, αλλά κυρίως εν μέσω πολυσύνθετων διεθνών και περιφερειακών γεωπολιτικών προκλήσεων με το ενδιαφέρον να εστιάζεται στην γεωστρατηγική αναβάθμιση της Ε.Ε. 

Το τρίπτυχο Ασφάλεια, Κυριαρχία και Άμυνα

Ορόσημο για την γαλλική προεδρία αποτελεί η «Στρατηγική Αυτονομία» τόσο σε επίπεδο άμυνας και ασφάλειας, όσο και σε επίπεδο οικονομίας και εμπορίου. Η Γαλλία του Μακρόν φιλοδοξεί να εστιάσει στην οικοδόμηση της ευρωπαϊκής κυριαρχίας θεωρώντας ότι χωρίς αυτοτελή και αποτελεσματική αμυντική στρατηγική, η Ε.Ε δεν θα μπορέσει να διαδραματίσει στο παγκόσμιο γίγνεσθαι τον ρόλο που της αναλογεί. Διαχρονική πεποίθηση της Γαλλίας είναι ότι η Ε.Ε. πρέπει να αποκτήσει ολοκληρωμένες πολιτικές ασφάλειας και να αναπτύξει δικές της αμυντικές δυνατότητες προκειμένου να προασπίσει τα συμφέροντά της. Υπό το πρίσμα αυτό, αξίζει να σημειωθεί ο καθοριστικός ρόλος της Γαλλίας στην υπογραφή της Συμφωνίας του Saint-Malo του 1998 μεταξύ Γαλλίας και Μεγάλης Βρετανίας η οποία έθεσε τα θεμέλια για την ανάπτυξη της Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας που ως τότε συνίστατο σε μια χαλαρή πολιτική συνεργασία. 

Στα σημερινά δεδομένα, η γαλλική προεδρία θα επιδιώξει να δώσει πραγματική ώθηση στην «Στρατηγική Πυξίδα», έναν νέο roadmap  για την ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία, και να την καταστήσει κινητήρια δύναμη της φιλοδοξίας για «Στρατηγική Αυτονομία». Εκτός των κοινών αμυντικών προμηθειών, στόχος είναι α) η ενίσχυση της στρατιωτικής επιχειρησιακής ικανότητας της Ε.Ε. με τη σύσταση μιας δύναμης ταχείας παρέμβασης με τη συμμετοχή 5.000 στρατιωτών με κοινούς κανόνες εμπλοκής που θα λειτουργεί συμπληρωματικά προς το ΝΑΤΟ, β) η επίτευξη τεχνολογικής ανεξαρτησίας στον τομέα της άμυνας και γ) η ενδυνάμωση της Ε.Ε και σε άλλους τομείς. Παράλληλα ψηλά στην ατζέντα του Μακρόν τοποθετείται η ανάγκη μείωσης της εξάρτησης της Ε.Ε από εμπορικούς-οικονομικούς εταίρους. Η πανδημία του κορονοϊού και οι επακόλουθες διαταραχές στη γραμμή παραγωγής και στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες λειτούργησαν ως αφυπνιστικό μήνυμα σε ό,τι αφορά τους περιορισμούς της Ένωσης και έφεραν στο προσκήνιο την έννοια του «reshoring» υπογραμμίζοντας την ανάγκη επανεγκατάστασης των μονάδων παραγωγής και των βιομηχανικών δραστηριοτήτων στα ευρωπαϊκά εδάφη. 

Ένα νέο ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης

Άμεσα συνδεδεμένο με την οικονομική ανάκαμψη και μεγέθυνση της Ευρώπης φαίνεται να είναι το όραμα Μακρόν για την εγκαθίδρυση ενός νέου ευρωπαϊκού οικονομικό-κοινωνικού μοντέλου που θα εστιάζει στην αυξημένη παραγωγικότητα και ταυτόχρονα στην αλληλεγγύη, με τον ίδιο να επικεντρώνεται στην καταπολέμηση της ανεργίας, στην προώθηση  Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την θέσπιση κατώτατου μισθού, στην προώθηση ευρωπαϊκών επενδυτικών σχεδίων, στην ψηφιακή μετάβαση της Ε.Ε και στη ρύθμιση των ψηφιακών κολοσσών μέσω δύο νομοθετικών πακέτων (Digital Services Act, Digital Market Act), καθώς και στην πράσινη μετάβαση της Ε.Ε. Παράλληλα, η θέσπιση ενός ελάχιστου φορολογικού συντελεστή 15% στις μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες συνιστά προτεραιότητα της γαλλικής Προεδρίας και αποκρυσταλλώνει την άποψη ότι η εν λόγω εισφορά θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την αποπληρωμή του χρέους που αντλεί η Ε.Ε για τη χρηματοδότηση του Ταμείου Ανάκαμψης. Το νέο αυτό μοντέλο απαιτεί αναμφισβήτητα προσαρμογή του δημοσιονομικού πλαισίου που διέπει την άσκηση οικονομική πολιτικής από τα κράτη-μέλη, με το Παρίσι να έχει ήδη θέσει ψηλά στην ατζέντα την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

Μεταναστευτικό και Χώρος Σένγκεν

Άλλος βασικός άξονας της γαλλικής προεδρίας είναι η διαχείριση του μεταναστευτικού και ο καλύτερος έλεγχος των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε μέσω των οποίων θα διασφαλιστεί η αντιμετώπιση των αναδυόμενων υβριδικών απειλών, θα προστατευθεί το δικαίωμα ασύλου και θα αποφευχθεί οποιαδήποτε προσπάθεια αποσταθεροποίησης και εργαλειοποίησης προσφυγικών ροών από τρίτα μέρη, όπως άλλωστε έδειξε η πρόσφατη κρίση στη Λευκορωσία.  Σε αυτό το πλαίσιο, ο Μακρόν, έχοντας και τη στήριξη της Γερμανίας, έχει ήδη εξαγγείλει την ανάγκη μεταρρύθμισης του χώρου Σένγκεν και την ανάγκη πολιτικής διαχείρισης αυτού κατ’ αναλογία με την πολιτική διαχείριση του ευρώ από το Eurogroup, δηλαδή μέσω τακτικών συνεδριάσεων των αρμόδιων Υπουργών Εσωτερικών και Δικαιοσύνης. Η γαλλική πρόταση προβλέπει τη θέσπιση ενός «Συμβουλίου Σένγκεν», υπό την μορφή ενός συντονιστικού οργάνου, η λειτουργία του οποίου θα εστιάζει στην αντιμετώπιση κρίσεων στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε, στην επαναφορά εσωτερικών συνοριακών ελέγχων για περιορισμένο διάστημα όποτε κρίνεται απαραίτητο και στην οικοδόμηση εταιρικής σχέσης με τις χώρες διακίνησης και προέλευσης.

Σχέσεις με Αφρική και Δυτικά Βαλκάνια

Έμφαση δίνεται επιπλέον στην εμβάθυνση σχέσεων μεταξύ Ε.Ε. και Αφρικής με βάση το εμπόριο, τις επενδύσεις και την καταπολέμηση της μετανάστευσης. Προς αυτή την κατεύθυνση, έχουν ήδη εκκινήσει συνδιασκέψεις μεταξύ των δύο πλευρών με αντικείμενο την προετοιμασία της Συνόδου Κορυφής στις 17 και 18 Φεβρουαρίου μεταξύ  Ε.Ε. και Αφρικανικής Ένωσης. Εν προκειμένω, ο Μακρόν, χαρακτηρίζοντας την σύνδεση των δύο Ηπείρων ως «εκ των μεγαλύτερων πολιτικών και γεωπολιτικών εγχειρημάτων των επόμενων δεκαετιών», έχει επισημάνει ότι η Ευρώπη οφείλει να αναλάβει δυναμικές πρωτοβουλίες στην περιοχή, επιβεβαιώνοντας έτσι την άποψη ότι η Αφρική αποτελεί αντικείμενο πάγιου ενδιαφέροντος της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής. Ταυτόχρονα, καταδεικνύει την προσπάθεια αμφισβήτησης –και ενδεχομένως αναχαίτισης- της διαρκώς αυξανόμενης παρουσίας και επιρροής της Κίνας στην Αφρικανική Ήπειρο. Ως προς τα Δυτικά Βαλκάνια, σε ομιλία του ενώπιον του ΕΚ, αναφέρθηκε στην ανάγκη διατήρησης ανοιχτών των διαύλων επικοινωνίας και στην αποσαφήνιση των προοπτικών ένταξής τους στην Ε.Ε.

Πρόκειται για ιδιαίτερα φιλόδοξους στόχους που στην καθημερινή άσκηση πολιτικής δοκιμάζονται αφενός από την ανάγκη διαχείρισης της υγειονομικής και ενεργειακής κρίσης, αφετέρου από τις γεωπολιτικές προκλήσεις εξ’ ανατολών. Πολύ περισσότερο όμως, η γαλλική προεδρία καλείται να συμβιβάσει αντιθέσεις εντός κρατών-μελών και να πείσει τους πιο «δύσκολους» ότι οι προτεραιότητές της προωθούν και ενδυναμώνουν το ευρωπαϊκό όραμα.  Ταυτόχρονα, η Σύνοδος Κορυφής του Μαρτίου θα λειτουργήσει ως τεστ αντοχής για την «Στρατηγική Αυτονομία» δεδομένου ότι το διακύβευμα περί δημιουργίας κοινής αμυντικής πολιτικής αποτελούσε ανέκαθεν μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Και αυτό διότι η κοινή αμυντική πολιτική, όπως και η κοινή εξωτερική πολιτική, συνιστούν τους κατεξοχήν τομείς, όπου σύμφωνα με τις Συνθήκες, ισχύει ο κανόνας της ομοφωνίας και επομένως, μια ομάδα κρατών ή και ένα μεμονωμένο κράτος, μπορεί να ανακόψει την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Εν προκειμένω, πρόκειται για τα κράτη της Κεντροανατολικής Ευρώπης (Βαλτικές και Πολωνία) τα οποία ως μέλη του ΝΑΤΟ προσλαμβάνουν την ευρωπαϊκή αμυντική ενοποίηση αφενός ως παράγοντα υπονόμευσης του ρόλου του ΝΑΤΟ και αποδυνάμωσής τους απέναντι στη θεωρούμενη ρωσική απειλή, αφετέρου ως προέκταση των ηγεμονικών φιλοδοξιών της Γαλλίας την οποία άλλωστε κατηγορούν για ενδοτικότητα απέναντι στη Ρωσία.

Αντίστοιχες αναμένονται να είναι και οι διαφωνίες κρατών (λ.χ Ολλανδία, Γερμανία) ως προς το ενδεχόμενο αναθεώρησης των κανόνων του ΣΣΑ και μετάβασης των ευρωπαϊκών οικονομιών σε καθεστώς λιγότερο άτεγκτης δημοσιονομικής πειθαρχίας υπό τον φόβο επιστροφής σε τροχιά υπερχρεωμένων προϋπολογισμών, καθώς και στο βάρος που επιδιώκει να δώσει η Γαλλία στην ενίσχυση της στρατηγικής σχέσης της Ένωσης με την Αφρική.

Και όλα αυτά σε μια περίοδο που στη γαλλική εθνική ατζέντα κυριαρχεί η προεδρική εκλογή του Απριλίου. Ο Μακρόν, με εφαλτήριο τη γαλλική προεδρία και τους συμβιβασμούς που καλείται να αποσπάσει σε επίπεδο Ε.Ε, εστιάζει τη ματιά του στην εσωτερική πολιτική σκηνή και επιδιώκει να αξιοποιήσει την εξάμηνη προεδρία ως πλατφόρμα επανεκλογής του. Η αναθεώρηση του χώρου Σένγκεν και η μεταρρύθμιση του ΣΣΑ, δύο θέματα ιδιαιτέρως προσφιλή στη Γαλλία και τα οποία θα διαδραματίσουν αυξημένο ρόλο στην εκλογική αναμέτρηση, μπορούν να αποδειχθούν αριστοτεχνικοί πολιτικοί χειρισμοί, εξασφαλίζοντας την επικράτηση Μακρόν έναντι των πολιτικών του αντιπάλων. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο συντείνει στην άποψη ότι ο Μακρόν επιδιώκει -και θα συνεχίσει να επιδιώκει-  να αναδειχθεί στον νέο Ευρωπαίο ηγέτη, καλύπτοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τον κενό που άφησε η αποχώρηση της Άνγκελα Μέρκελ. Την προσπάθειά του αυτή καταδεικνύει τόσο η στάση που τηρεί στο ουκρανικό και η προθυμία του να συνομιλεί απευθείας με τον Ρώσο Πρόεδρο -παρά τις… αποστάσεις στο τραπέζι των συνομιλιών στη Μόσχα- όσο και η πρόσφατη υπογραφή της Γαλλο-Ιταλικής Συνθήκης ενισχυμένης συνεργασίας (Συνθήκη του Κυρηνάλιου).  

* Αντιγόνη Βουλγαράκη: διεθνολόγος, MSc Ευρωπαϊκό Δίκαιο & Πολιτική, Πάντειο Πανεπιστήμιο – H ανάλυση δημοσιεύεται στο πλαίσιο συνεργασίας με το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ