Η Ελλάδα στον πάτο της Ελευθερίας του Τύπου

Μεγάλη συζήτηση άνοιξε στη χώρα περί ελευθερίας και ποιότητας του Τύπου, μετά τις δηλώσεις του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, στη κοινή συνέντευξη με τον Ολλανδό ομόλογό του.

“Κατανοώ ότι στην Ολλανδία οι δημοσιογράφοι κάνετε ευθείες ερωτήσεις”, απάντησε οργισμένος ο κ. Μητσοτάκης σε ερώτηση της Ίνγκεμποργκ Μπέγκελ αναφορικά με το προσφυγικό. “Αλλά δεν δέχομαι να προσβάλλετε εμένα ή τους Έλληνες με κατηγορίες και εκφράσεις που δεν υποστηρίζονται από στοιχεία” συνέχισε ο ίδιος σε μια προσπάθεια να «φιμώσει» την ίδια ενώ παράλληλα της έθετε διαρκώς το ερώτημα «Έχετε βρεθεί στο καμπ της Σάμου» και ενώ εκείνη διατεινόταν πως «Ναι» ο πρωθυπουργός επέμενε πως «Δεν έχετε πάει».

Ανεξάρτητα από το ύφος της δημοσιογράφου στο πώς έθεσε το ερώτημα, ίσως αυτές οι “ευθείες” ερωτήσεις των Ολλανδών δημοσιογράφων να μην είναι τόσο “κακή” πρακτική τελικά, εάν σκεφτεί κανείς πως η Ολλανδία κατέχει την 6η θέση στο ετήσιο παγκόσμιο βαρόμετρο ελευθερίας του Τύπου. Ιδίως στην περίπτωση μιας εν τη ρύμη του λόγου σύγκρισης από τον πρωθυπουργό με τις δημοσιογραφικές συνθήκες που επικρατούν στην Ελλάδα, όταν σύμφωνα με τον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου βρισκόμαστε μόλις… 64 θέσεις μετά για το 2021.

Πρόκειται για την καθιερωμένη ετήσια έρευνα που αξιολογεί την ελευθερία που απολαμβάνουν οι δημοσιογράφοι σε 180 χώρες, και η οποία περιλαμβάνει βαθμολογία και συγκριτική κατάταξη σύμφωνα με μια σειρά κριτηρίων. Τα τελευταία χρόνια, καθώς η επιρροή πολλών κυβερνήσεων επί των ΜΜΕ, επηρεάζει την ποιότητα της ενημέρωσης, η εν λόγω έρευνα αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

Συγκεκριμένα, ο Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου αντικατοπτρίζει το βαθμό ελευθερίας που έχουν οι δημοσιογράφοι, τα πρακτορεία ειδήσεων, και χρήστες του Διαδικτύου σε κάθε χώρα, και τις προσπάθειες που γίνονται από τις αρχές για τη διασφάληση του σεβασμού και της ελευθερίας αυτής.

Η παγκόσμια κατάταξη
Με την Νορβηγία, την Φιλανδία, τη Σουηδία, τη Δανία, την Κόστα Ρίκα, την Τζαμάικα, τη Νέα Ζηλανδία, την Πορτογαλία και την Ελβετία να συμπληρώνουν την δεκάδα των χωρών, όπου η δημοσιογραφία λειτουργεί συγκριτικά πιο ελεύθερα, η Ελλάδα στην 70η θέση αφήνει πίσω της δυστυχώς μόνο 11 από τις ευρωπαϊκές χώρες. Την Αλβανία (83η), την Μολδαβία (89η), την Βόρεια Μακεδονία (90η), την Ουγγαρία (92η), την Σερβία (93η), την Ουκρανία (97η), το Μαυροβούνιο (104ο), την Βουλγαρία (112η), την Τουρκία (153η), την Λευκορωσία (158η) και το Αζερμπαϊτζάν (167ο).

Ο Τύπος στην Ελλάδα υπέφερε κατά τη διάρκεια του 2020. Σύμφωνα με την έρευνα των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα (Reporters Sans Frontiers – RSF) η συντηρητική κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη χορηγώντας “γενναία” ποσά στα Μέσα, προσπάθησε άμεσα ή και έμμεσα να κατευθύνει τη ροή πληροφοριών, κυρίως προκειμένου να αντιμετωπίσει την πανδημία του κορονοϊού και την προσφυγική κρίση.

Τα ερευνητικά Μέσα έχασαν έδαφος όπως και τα αντιπολιτευόμενα, καθώς είτε παραλήφθηκαν από τη λίστα των χρηματοδοτήσεων, είτε τους δόθηκε δυσανάλογα μικρό ποσό από τη λίστα των 20 εκατομμυρίων, στο πλαίσιο της καμπάνιας “Μένουμε Σπίτι”. Στους δημοσιογράφους επετράπη να απαντήσουν σε δυσανάλογες αριθμητικά ερωτήσεις στην ημερήσια ενημέρωση για την πανδημία σε σχέση με το τι συνέβη σε άλλα κράτη της ΕΕ, όπως η Γερμανία, την ώρα που οι λοιμωξιολόγοι έγιναν “τηλεπανελίστες” χωρίς να υπάρχει όμως επίσημη και κυρίως σταθερή “γραμμή”. Τον Φεβρουάριο του 2021 τα περισσότερα Μέσα απέφυγαν να δημοσιεύσουν βίντεο, στο οποίο ο πρωθυπουργός της χώρας φαινόταν να παραβαίνει τα περιοριστικά μέτρα για την εξάπλωση της πανδημίας.

Από την άλλη, η αστυνομία κατέφυγε στην χρήση βίας και σε αυθαίρετες απαγορεύσεις προκειμένου να εμποδίσει την κάλυψη του προσφυγικού στα νησιά. Στην Λέσβο οι δημοσιογράφοι στερήθηκαν του δικαιώματος να καταγράψουν την φωτιά στο προσφυγικό καμπ της Μόριας ενώ μια ομάδα Γερμανών ανταποκριτών σχεδόν συνελήφθη στην προσπάθειά τους να καλύψουν την άφιξη νέων μεταναστών. Στην Σάμο ένα συνεργείο Γερμανών ντοκιμαντεριστών κρατήθηκε χωρίς καμία κατηγορία και κακομεταχειρίστηκε από την αστυνομία.

Στην Αθήνα, την 6η Δεκεμβρίου η αστυνομία αποφασίστηκε να απομακρύνονται όλοι οι δημοσιογράφοι, οι φωτορεπόρτερ και οι εικονολήπτες από τα σημεία που γίνονταν επιχειρήσεις σε απόσταση που δεν θα μπορούσαν να έχουν ορατότητα. Ταυτόχρονα η δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ άνοιξε μια μεγάλη συζήτηση γύρω από την ασφάλεια των δημοσιογράφων στη χώρα.

Αυτοί είναι συνοπτικά μερικοί από τους λόγους που επικαλούνται οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα και οι οποίοι κατατάσσουν την χώρα στην 70η θέση σε ζητήματα Ελευθερίας του Τύπου.

Σύμφωνα με την κριτική ανάλυση των Βλάση Βλασίδη, διδάκτορα Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Ιστορικού Αρχαιολογικού του ΑΠΘ και Αθανάσιου Γραμμένου, διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων η κατάταξη της χώρας είναι ανησυχητική, παρ’ όλα αυτά το αποτέλεσμα ήταν αναμενόμενο για όσους τους απασχόλησε συστηματικά η κατάσταση που επικράτησε στα ελληνικά μέσα εν μέσω πανδημίας.

Η μεθοδολογία της έρευνας αν και εξελίσσεται μέσα στα χρόνια, βασίζεται κατά κύριο λόγο στην καταγραφή όλων των ειδών παρεμβάσεων έναντι των ελεύθερων μέσων (νομοθεσία κατά του Τύπου, επιθέσεις σε μέσα από εκπροσώπους του κράτους, πολιτικές οργανώσεις, ακόμα και πολίτες, οικονομική κατάσταση των μέσων ενημέρωσης και ανεξαρτησία). Τα κριτήρια είναι ίδια για κάθε χώρα. Στην συλλογή δεδομένων συμβάλλουν δημοσιογράφοι και ανταποκριτές απ΄όλο τον κόσμο. Παράλληλα, οφείλει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα παρουσιάζει διαρκή πτώση στην Ελευθερία του Τύπου από το 2010 -με εξαίρεση τις χρονιές 2018-2020- μια χρονική περίοδο που γενικά συμπίπτει με αυτήν της οικονομικής κρίσης και της εφαρμογής των μνημονίων.

Αναλυτικά η κατάταξη της Ελλάδας από το 2007 μέχρι σήμερα:

2007 – 30

2008 – 31

2009 – 35

2010 – 70

2011/12 – 84

2013 – 84

2014 – 99

2015 – 91

2016 – 89

2017 – 88

2018 – 74

2019 – 65

2020 – 65

2021 – 70