Κύπρος Εμπιστευτικό – Το χρυσό οχυρό των Ρώσων ολιγαρχών

Η νέα μεγάλη διασυνοριακή έρευνα του ICIJ με συμμετοχή περισσότερων από 270 δημοσιογράφων από 68 συνεργαζόμενα μέσα ενημέρωσης, μεταξύ των οποίων και το Reporters United, ρίχνει φως στον κομβικό ρόλο της Κύπρου στην αθέατη διακίνηση κεφαλαίων Ρώσων ολιγαρχών. Χιλιάδες έγγραφα αποκαλύπτουν πως δεκάδες άτομα και εταιρείες παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών με έδρα την Κύπρο, αλλά και λογιστικοί «γίγαντες» όπως η PwC, έκαναν ό,τι μπορούσαν, συστήνοντας νέες και συχνά offshore διαδρομές, για να προστατεύσουν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία από την απειλή των διεθνών κυρώσεων.

14 Νοεμβρίου 2023
Ιωάννα Λουλούδη, Κώστας Ζαφειρόπουλος, Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη

*με στοιχεία από την έρευνα των Neil Weinberg και Spencer Woodman / ICIJ

#CyprusConfidential
Η νέα μεγάλη διασυνοριακή έρευνα του ICIJ, της Paper Trail Media και 67 ακόμη media partners, με τη συμμετοχή του Reporters United και περισσότερων από 270 δημοσιογράφων σε 55 χώρες. Στο επίκεντρο της οκτάμηνης έρευνας, βρίσκονται 3,6 εκατομμύρια αρχεία που χρονολογούνται από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έως τον Απρίλιο του 2022. Τα στοιχεία προέρχονται από 6 παρόχους χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στην Κύπρο (ConnectedSky, Cypcodirect, DJC Accountants, Kallias & Associates, MeritKapital, MeritServus) & τη λετονική Dataset SIA που διατηρεί τον ιστότοπο i-Cyprus.

Έχουν συμπληρωθεί δέκα χρόνια από το κλείσιμο των τραπεζών και το επακόλουθο κούρεμα των καταθέσεων στην Κύπρο – ένα βαρύ μνημόνιο που σημάδεψε την κυπριακή οικονομία. Ως κύρια πηγή του «κακού» αναγνωρίστηκε εκ των υστέρων η ραγδαία εισροή ξένου χρήματος, κυρίως ρωσικού, που είχε ξεκινήσει αρκετά χρόνια νωρίτερα. Η Λευκωσία δεσμεύθηκε μετά τον Μάρτιο του 2013 προς τις Βρυξέλλες να αποτινάξει τη φήμη του «σκοτεινού οικονομικού κόμβου», υποσχόμενη την τήρηση αυστηρών κανονισμών στο κυπριακό χρηματοπιστωτικό σύστημα και τη διαφάνεια σε επενδύσεις και συναλλαγές. 
Η νέα έρευνα Cyprus Confidential της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων (International Consortium of Investigative Journalists, ICIJ), της Paper Trail Media και 67 ακόμη media partners -το Reporters United συμμετέχει από την Ελλάδα- αποκαλύπτει πώς, παρά τις δεσμεύσεις, η Κύπρος παρέμεινε ένας αθέατος κόμβος διακίνησης χρήματος για Ρώσους ολιγάρχες, αλλά και για άλλα αυταρχικά καθεστώτα και αντιδημοκρατικούς παράγοντες. Μεταξύ αυτών βρίσκονται έμποροι όπλων και εταιρείες ψηφιακών παρακολουθήσεων, αλλά και μια συριακή πετρελαϊκή εταιρεία υπό τον έλεγχο του καθεστώτος Άσαντ, που προσπάθησε μέσω διαμεσολαβητή στην Κύπρο να παρακάμψει ισχύουσες κυρώσεις και να συνεργαστεί με εταιρεία στις ΗΠΑ.

Στοιχεία που διέρρευσαν πηγαίνουν πολύ πέρα από το πλαίσιο που αφορά το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου ρίχνοντας φως στην προθυμία παρόχων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, αλλά και λογιστικών «γιγάντων» όπως η PwC, να βρουν εναλλακτικές διαδρομές για τα κεφάλαια του στενού κύκλου του Ρώσου προέδρου Πούτιν, παρά την επιβολή οικονομικών κυρώσεων από το 2014 και έπειτα. Τα έγγραφα προσφέρουν επίσης μια ματιά στον πολυτελή τρόπο ζωής των ολιγαρχών: τα υπερπολυτελή σκάφη τους, τις ανεκτίμητες συλλογές έργων τέχνης με έργα των Ματίς, Μονέ και Λούσιαν Φρόιντ και τις ιδιωτικές συναυλίες τους με σταρ όπως οι Red Hot Chili Peppers και η Amy Winehouse. Αναδεικνύουν όμως και σκοτεινές συναλλαγές, όπως την πληρωμή μέσω Κύπρου ενός Γερμανού δημοσιογράφου, ένθερμου υποστηρικτή του Βλάντιμιρ Πούτιν, από πράκτορες του Κρεμλίνου.

Επί οκτώ μήνες, περισσότεροι από 270 δημοσιογράφοι από 55 χώρες ερεύνησαν υπό την καθοδήγηση του ICIJ μια ογκωδέστατη βάση δεδομένων 3,6 εκατομμυρίων εγγράφων που διέρρευσαν από έξι παρόχους χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών με έδρα την Κύπρο -τις ConnectedSky, Cypcodirect, DJC Accountants, Kallias & Associates, MeritKapital και MeritServus- και μια λετονική εταιρεία, την Dataset SIA, η οποία διατηρεί τον ιστότοπο i-Cyprus, μέσω του οποίου πωλούνται πληροφορίες σχετικά με κυπριακές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων εγγράφων του κυπριακού εταιρικού μητρώου. 
Στο πλαίσιο του Cyprus Confidential εξετάστηκαν εσωτερικά αρχεία που χρονολογούνται από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έως τον Απρίλιο του 2022 και περιλαμβάνουν οικονομικές καταστάσεις, εμπιστευτικούς ελέγχους ιστορικού, οργανωτικά διαγράμματα, αιτήσεις τραπεζικών λογαριασμών και μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Από που προέρχονται τα στοιχεία του Cyprus Confidential

Η Distributed Denial of Secrets (DDoS – μια μη κερδοσκοπική οργάνωση αφιερωμένη στη δημοσίευση και αρχειοθέτηση διαρροών), η Paper Trail Media και το δημοσιογραφικό δίκτυο Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) απέκτησαν τα έγγραφα του Cyprus Confidential σε επτά ξεχωριστές διαρροές. Τα παραχώρησαν στο ICIJ που τα οργάνωσε και διέθεσε στους εταίρους μέσω της ασφαλούς πλατφόρμας έρευνας εγγράφων Datashare.

Τα αρχεία της MeritServus και της MeritKapital αποκτήθηκαν από την Distributed Denial of Secrets. Τα αρχεία που διέρρευσαν από τις Cypcodirect, ConnectedSky και i-Cyprus αποκτήθηκαν από την Paper Trail Media. Στην περίπτωση της Kallias & Associates, τα έγγραφα αποκτήθηκαν από την Distributed Denial of Secrets, η οποία τα μοιράστηκε με την Paper Trail Media και το ICIJ. Τα αρχεία της DJC Accountants αποκτήθηκαν από το δίκτυο OCCRP.

Τα κύρια ευρήματα – Η ρωσική παρουσία στην Κύπρο

Το ICIJ διερεύνησε τα αρχεία του Cyprus Confidential μαζί με τους media partners για να εντοπίσει Ρώσους ολιγάρχες, δισεκατομμυριούχους και Πολιτικώς Εκτεθειμένα Πρόσωπα (PEPs) στους οποίους έχουν επιβληθεί κυρώσεις και να αποκαλύψει τις υπεράκτιες συμμετοχές τους. 
Έτσι διαπίστωσε ότι κυπριακές εταιρείες παροχής υπηρεσιών συνέχισαν να εργάζονται για λογαριασμό 25 Ρώσων που τέθηκαν υπό δυτικές ή ουκρανικές κυρώσεις μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 και τον πόλεμο στο Ντονμπάς. 
Η ανάλυση δεδομένων του ICIJ εντόπισε επιπλέον 71 Ρώσους πελάτες που έχουν υπαχθεί σε κυρώσεις από τον Φεβρουάριο του 2022, ανεβάζοντας το σύνολο σε 96 άτομα που έχουν υποστεί κυρώσεις. 
Τα πιο πρόσφατα αρχεία που διέρρευσαν χρονολογούνται ως τον Απρίλιο του 2022 (με μερικά περιστασιακά αρχεία που χρονολογούνται αργότερα), οπότε δεν δείχνουν αν κάποιος από τους παρόχους συνέχισε να εργάζεται με πελάτες που βρίσκονταν στις λίστες των δυτικών κυρώσεων.
Μεταξύ των Ρώσων πελατών στους οποίους επιβλήθηκαν κυρώσεις, το ICIJ εντόπισε 44 Πολιτικώς Εκτεθειμένα Πρόσωπα (PEPs), δημόσιους λειτουργούς, συγγενείς τους ή άλλους συνδεόμενους με κρατικές εταιρείες ή οργανισμούς που θεωρείται ότι χρήζουν πρόσθετου ελέγχου, λόγω αυξημένου κινδύνου που αφορά διαφθορά ή άλλες παράνομες δραστηριότητες. 
Επιπλέον, μεταξύ των 104 Ρώσων δισεκατομμυριούχων που ανέφερε το περιοδικό Forbes το 2023, τα δύο τρίτα – συνολικά 67 άτομα – εμφανίζονται στα έγγραφα, μαζί με τα μέλη των οικογενειών τους, ως πελάτες των παρόχων επαγγελματικών υπηρεσιών του νησιού. 
Η ανάλυση έδειξε ότι οι κυπριακές εταιρείες εργάζονταν επίσης για οντότητες που ελέγχονται από τη Ρωσία και είναι εγγεγραμμένες σε άλλους φορολογικούς παραδείσους, όπως οι Βρετανικές Παρθένες Νήσοι, η νήσος Τζέρσεϊ, η νήσος Μαν, το Λιχτενστάιν, το Χονγκ Κονγκ και άλλοι.
Συνολικά, το ICIJ βρήκε στα έγγραφα που διέρρευσαν σχεδόν 800 εταιρείες και καταπιστεύματα που είναι εγγεγραμμένα σε επικράτειες εχεμύθειας για φορολογικούς σκοπούς και ανήκουν ή ελέγχονται από Ρώσους, στους οποίους έχουν επιβληθεί κυρώσεις μετά το 2014. Σε αυτές περιλαμβάνονται πάνω από 650 κυπριακές εταιρείες και trust funds.

Η PwC Κύπρου και η ρωσική επένδυση στη Μύκονο

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα στο αρχείο του Cyprus Confidential αφορά τη δράση της PwC Cyprus, που φέρεται να συνεργάστηκε με τουλάχιστον 12 από τους 25 Ρώσους που είχαν ήδη υποστεί κυρώσεις από τις δυτικές κυβερνήσεις ή την Ουκρανία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, ενώ σε 39 ακόμη Ρώσους πελάτες της PwC Cyprus επιβλήθηκαν το 2022 κυρώσεις εξαιτίας των στενών σχέσεών τους με τον Ρώσο πρόεδρο ή της θέσης τους σε κρίσιμους για την έκβαση του πολέμου οικονομικούς κλάδους.
Η έρευνα αποκαλύπτει πώς ο παγκόσμιος λογιστικός γίγαντας PwC έθεσε το γραφείο του στην Κύπρο και τους 1.100 υπαλλήλους του στην υπηρεσία συμμάχων του Πούτιν εν μέσω της αιματηρής εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Όπως για παράδειγμα ο Alexey Mordashov, ένας από τους πλουσιότερους βιομηχάνους της Ρωσίας, ο οποίος εμφανίζεται να μεταφέρει μια επένδυση ύψους 1,4 δισ. δολαρίων από το όνομά του την επομένη της επιβολής δυτικών κυρώσεων. 
Σε σχετική ερώτηση του ICIJ, το κυπριακό υπουργείο Οικονομικών απάντησε πως είναι ενήμερο για τις μεταβιβάσεις μετοχών και διεξάγεται ποινική έρευνα, ενώ ο Mordashov αρνείται κάθε παραβίαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Η PwC Κύπρου φέρεται επίσης να διευκόλυνε σημαντικά επένδυση σε ένα νέο υπερπολυτελές θέρετρο στο Καλό Λιβάδι της Μυκόνου για λογαριασμό των Ρώσων ολιγαρχών Alexander Abramov και Alexander Frolov, οι οποίοι μέχρι πρόσφατα διεύθυναν μαζί με τον Roman Abramovich τον χαλυβουργικό κολοσσό Evraz. Μάλιστα, η PwC φέρεται να βοηθούσε τη μετακίνηση πόρων της Evraz στην αρχή του πολέμου στην Ουκρανία, ενώ συνολικά παρείχε υπηρεσίες σε τουλάχιστον 62 εταιρείες-κελύφη και καταπιστεύματα που ανήκαν ή ελέγχονταν από τους Abramov και Frolov. 

Τα σχέδια για την υπερπολυτελή ξενοδοχειακή ανάπτυξη στη Μύκονο δείχνουν βίλες, πισίνες και μια ιδιωτική παραλία. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Cyprus Confidential, η χρηματοδότηση του θερέτρου, αλλά και η αγορά συγκροτήματος γραφείων στο Ηνωμένο Βασίλειο δρομολογείται μέσα από μια άλλη νομική οντότητα που συγκαλύπτει την ιδιοκτησία των Ρώσων. Πρόκειται για την Belgador Ltd., εταιρεία που διαχειριζόταν ως τον Δεκέμβριο του 2022 η PwC, οπότε και μεταβίβασε τα διοικητικά καθήκοντα της σε άλλη εταιρεία ονόματι Kiteserve, όπως προκύπτει από το κυπριακό εταιρικό μητρώο. H Kiteserve ιδρύθηκε από στελέχη της PwC που αποχώρησαν από αυτήν, ωστόσο τα γραφεία της βρίσκονται στο ίδιο κτίριο με την PwC στη Λεμεσό.
Στους Ρώσους ολιγάρχες «δεν αρέσει να μένουν εγκλωβισμένοι στη Ρωσία. Τους αρέσει να κλέβουν χρήματα στη Ρωσία και να τα στέλνουν αλλού».

Maria Snegovaya (CSIS)

Επικαλούμενη την ανάγκη τήρησης του απορρήτου, η PwC αρνήθηκε να σχολιάσει τις συναλλαγές της με μεμονωμένους πελάτες. Πρόσθεσε ότι συμμορφώθηκε με τις κυρώσεις της ΕΕ και των Ηνωμένων Εθνών πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 και έκτοτε διέκοψε τους δεσμούς της με 60 πελάτες της, ως αποτέλεσμα της νέας εταιρικής πολιτικής σχετικά με τις ρωσικές κυρώσεις.

Οι πάροχοι της Κύπρου δείχνουν τον δρόμο για τις offshore

Οι δυτικές εταιρείες παροχής υπηρεσιών αποτελούν το «κύριο εργαλείο για τη ρωσική ελίτ», επισημαίνει η Maria Snegovaya, ερευνήτρια του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS). «Δεν τους αρέσει να μένουν εγκλωβισμένοι στη Ρωσία. Τους αρέσει να κλέβουν χρήματα στη Ρωσία και να τα στέλνουν αλλού». Χρηματοοικονομικά δίκτυα όπως αυτά που προκύπτουν από το Cyprus Confidential ότι διαχειρίζεται η PwC για τους Ρώσους πελάτες της, αποτελούν μέρος ενός «διακρατικού συστήματος επιρροής, χρήματος, διαφθοράς και εγκλήματος», το οποίο, προσθέτει η Snegovaya, παίζει κρίσιμο ρόλο στην ικανότητα του Βλαντίμιρ Πούτιν να διεξάγει τον πόλεμο στην Ουκρανία. «Η Ρωσία είναι μια μεγάλη και πολύ πλούσια χώρα, δυστυχώς. Δεν θα σταματήσει αυτός ο πόλεμος όσο διαθέτει πόρους».
Άλλοι πάροχοι υπηρεσιών για τους οποίους προκύπτουν ανάλογα ευρήματα στη βάση δεδομένων του Cyprus Confidential είναι η Abacus και η MeritServus. Το ICIJ διαπίστωσε ότι η Abacus παρείχε υπηρεσίες σε άλλες 60 εταιρείες που είναι εγγεγραμμένες στην Κύπρο και ανήκουν ή ελέγχονται από άλλους Ρώσους ολιγάρχες στο υπό εξέταση διάστημα, συχνά σε συνεργασία με την PwC. 
Η ανάλυση δεδομένων δείχνει ότι η MeritServus, υπό τη διεύθυνση του Κύπριου Δημήτρη Ιωαννίδη, χειριζόταν τις καθημερινές δραστηριότητες περισσότερων από 100 κυπριακών εταιρειών και καταπιστευμάτων που ανήκαν ή ελέγχονταν από Ρώσους ολιγάρχες, συμπεριλαμβανομένου του προπαγανδιστή του Κρεμλίνου Konstantin Malofeyev, που βρισκόταν στη λίστα των δυτικών κυρώσεων. Ο Ρώσος ολιγάρχης είχε βρεθεί στο μικροσκόπιο του υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ για την προσπάθειά του το 2015 να εμπλακεί στο τηλεοπτικό τοπίο Ελλάδας και Βουλγαρίας με τη δημιουργία τηλεοπτικού σταθμού που θα προωθούσε τις ρωσικές θέσεις.
Τα αρχεία του Cyprus Confidential αποκαλύπτουν ακόμη ότι η MeritServus είχε εκτεταμένη σχέση με έναν ακόμη «εκλεκτό» του Πούτιν, τον Ρομάν Αμπράμοβιτς, του οποίου η περιουσία εκτιμάται στα 9 δισ. δολάρια. Η MeritServus φέρεται να μεσολάβησε στη διαχείριση όχι λιγότερων από 14 καταπιστευμάτων που είναι εγγεγραμμένα στην Κύπρο και ανήκουν ή ελέγχονται από τον Αμπράμοβιτς. Όπως φαίνεται, οι εργασίες γίνονταν συχνά σε συνδυασμό με το κυπριακό γραφείο ενός άλλου εκπροσώπου των Big Four, της Deloitte, το οποίο ο Ιωαννίδης είχε ιδρύσει νωρίτερα στην καριέρα του. 
«Η κυβέρνησή μας είναι προσηλωμένη στην καταπολέμηση της διαφθοράς και λαμβάνει όλα τα μέτρα για να διασφαλίσει πλήρη εφαρμογή των κυρώσεων της ΕΕ»

Κωνσταντίνος Λετυμπιώτης, εκπρόσωπος της κυπριακής κυβέρνησης

Η MeritServus παρείχε επίσης υπηρεσίες σε εταιρείες του Αμπράμοβιτς που ήταν εγγεγραμμένες σε επικράτειες φορολογικής εχεμύθειας όπως η Νήσος Μαν, το Τζέρσεϊ και, κυρίως, οι Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι, όπου ήταν εγγεγραμμένες οι περισσότερες εταιρείες -σχεδόν 100- που ανήκαν στον Αμπράμοβιτς. Από τα ευρήματα προκύπτουν ερωτήματα για την ποδοσφαιρική ομάδα της Τσέλσι σχετικά με το πώς ο Αμπράμοβιτς, ο πάλαι ποτέ ιδιοκτήτης της, χρηματοδότησε την επιτυχία του συλλόγου. Τα αρχεία αποκαλύπτουν ένα δεκαετές μοτίβο πληρωμών αξίας δεκάδων εκατομμυρίων βρετανικών λιρών, που διοχετεύονταν μέσω υπεράκτιων οχημάτων που ανήκαν στον Αμπράμοβιτς και παραλείπονταν από τους οικονομικούς λογαριασμούς της Τσέλσι.

Η επόμενη μέρα για την Κύπρο

Οι αποκαλύψεις του Cyprus Confidential αναμένεται να προκαλέσουν αντιδράσεις στην Κύπρο, η οποία ακόμη προσπαθεί να συνέλθει από τις αναταράξεις του σκανδάλου των «golden visa», του προγράμματος απόκτησης κυπριακού διαβατηρίου έναντι υψηλού τιμήματος, μέσω του οποίου απέκτησαν κυπριακή υπηκοότητα και πρόσβαση στην ΕΕ 2.869 Ρώσοι υπήκοοι, ενώ η Κύπρος εκτιμάται πως είχε συνολικά έσοδα επτά δισ. δολαρίων.
Στο επίκεντρο του σκανδάλου είχε βρεθεί τότε ο πρώην πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης, του οποίου το δικηγορικό γραφείο φέρεται να παρείχε σχετικές υπηρεσίες, ακόμη και σε συνεργάτες του Πούτιν. Σε μια επτασέλιδη επιστολή προς το ICIJ ο Αναστασιάδης αρνείται κάθε εμπλοκή του δικηγορικού του γραφείου, ενώ δηλώνει πως την περίοδο διακυβέρνησής του (2013-2019) η Κύπρος έλαβε κάθε δυνατό μέτρο για τον περιορισμό της ρωσικής επιρροής στο νησί. 
Σε απάντησή προς το ICIJ ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Κωνσταντίνος Λετυμπιώτης επισημαίνει πως η Κύπρος έχει μειώσει την έκθεσή της στο ρωσικό χρήμα και πως στο τέλος του 2021 οι καταθέσεις Ρώσων αποτελούσαν το 4% των τραπεζικών καταθέσεων. «Θα ήθελα να τονίσω ότι η κυβέρνησή μας είναι απερίφραστα προσηλωμένη στην καταπολέμηση της διαφθοράς και της παράνομης χρηματοδότησης και λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να διασφαλίσει την πλήρη εφαρμογή των κυρώσεων της ΕΕ». 
Οι αποκαλύψεις του Cyprus Confidential έφεραν την Κύπρο στο κέντρο ενός υπόγειου διεθνούς συστήματος απόκρυψης και επανεπένδυσης περιουσιακών στοιχείων ισχυρών Ρώσων που απλώνεται σε όλο τον κόσμο. Στον απόηχο τους και όσο μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, η Λευκωσία θα πιεστεί να περιορίσει ουσιαστικά τη ρωσική οικονομική και πολιτική επιρροή στη χώρα.