Το χρονικό (ακόμη) μιας προαναγγελθείσας ευρωπαϊκής τραγωδίας

Η τραγωδία της Πύλου είναι ακόμα σε εξέλιξη και όσο η πληθώρα ερωτημάτων παραμένουν αναπάντητα, δεν μπορεί να γίνει σχολιασμός, ούτε καταλογισμός ευθυνών.

Πέρα από το πανάρχαιο, γραπτό και άγραφο, δίκαιο της θάλασσας που επιβάλλει τη διάσωση ανθρώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο δεν γνωρίζουμε ακόμα τις συνθήκες του ναυαγίου, τις ενέργειες που έγιναν ή δεν έγιναν αλλά και εκείνες που θα μπορούσαν να είχαν γίνει.

Το διαχρονικό ζήτημα, όμως, είναι πως η Ευρώπη στρουθοκαμηλίζει απέναντι στο προσφυγικό και το μεταναστευτικό με αποτέλεσμα η αβελτηρία της να ευνοεί την αθλιότητα των διακινητών, η οποία με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί σε αλλεπάλληλες τραγωδίες.

Οι υπηρεσίες της Κομισιόν, ο FRONTEX και οι ευρωπαϊκές λιμενικές αρχές γνώριζαν την αναχώρηση του υπερφορτωμένου σκάφους από τα παράλια της Λιβύης. Ωστόσο, δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις λιβυκές αρχές για να εμποδίσουν τον απόπλου. Δορυφόρος παρακολουθούσε τον πλου του πλοιαρίου χωρίς σενάριο αποφυγής μιας νέας κρίσης. Ο εκ των υστέρων έλεγχος δεν θα φέρει πίσω τις χαμένες ζωές.

Από τους βασικούς παράγοντες ώθησης σε μετανάστευση προς την ΕΕ είναι η αστάθεια, οι συγκρούσεις και η οικονομική ανέχεια που χαρακτηρίζουν πολλές περιοχές του κόσμου, ιδιαίτερα στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Πολλές από αυτές τις χώρες βρίσκονται σε δίνη λόγω πολιτικών που χαράχτηκαν σε δυτικές -και ευρωπαϊκές- πρωτεύουσες.

Σε συνδυασμό με τους λεγόμενους «κλιματικούς μετανάστες» η αύξηση του αριθμού των αιτούντων άσυλο διαρκώς θα μεγαλώνει.

Παράλληλα, γίνεται ολοένα και δυσκολότερη η διάκριση μεταξύ μεταξύ προσφύγων και μεταναστών. Ακόμη κι αν ο νομικός διαχωρισμος είναι επιτυχής, προσκρούει στον αμείλικτο ρεαλισμό. Οι άνθρωποι δεν τυλίγονται σε μια κόλλα χαρτί.

Ορισμένοι υπολογισμοί ανεβάζουν σε εκατομμύρια τον αριθμό των ανθρώπων που βρίσκονται ήδη σε διαδικασία μετακίνησης προς την Ευρώπη ή σκοπεύουν να το κάνουν τα αμέσως επόμενα χρόνια.

Μόνον το 2019 περίπου 1,1 εκατομμύριο άνθρωποι επιχείρησαν να περάσουν στην Ευρώπη, με επιθυμητό τελικό προορισμό τις πλουσιότερες χώρες, αλλά η απουσία μηχανισμού κατανομής των αιτούντων άσυλο στις χώρες της Ε.Ε. καθήλωσε πολλούς ανθρώπους στις χώρες υποδοχής, όπως κατ΄ εξοχήν η Ελλάδα, δημιουργώντας ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα.

Ο Κανονισμός του Δουβλίνου, ένα σύστημα κανόνων που θεσπίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την ρύθμιση του ασύλου και της μετανάστευσης μεταξύ των κρατών μελών, αποδίδει αυξημένη αποκλειστική αρμοδιότητα για την εξέταση μιας αίτησης ασύλου στα κράτη πρώτης υποδοχής. Ενώ για τους μετανάστες που έρχονται στην Ευρώπη χωρίς προηγούμενη έγκριση προβλέπει επαναπατρισμό.

Αυτό το σύστημα σχεδιάστηκε για να αποτρέψει την υποβολή αιτήσεων ασύλου σε πολλές χώρες και να αποφύγει την επικάλυψη των διαδικασιών, αλλά στην πραγματικότητα δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα στις χώρες υποδοχής.

Την ίδια στιγμή που διάφορες ευρωπαϊκές οργανώσεις καταγγέλλουν τα τελευταία χρόνια επαναπροωθήσεις από τις χώρες υποδοχής (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα), οι χώρες που αποτελούν τον βασικό προορισμό των προσφύγων και των μεταναστών αρνούνται μεταρρυθμίσεις στο σύστημα του Δουβλίνου, το οποίο αποτελεί και τον πυρήνα του προβλήματος.

Η νέα πρόταση της ευρωπαϊκής επιτροπής, που «διαφημίστηκε» ως βήμα στην -ορθή- κατεύθυνση του επιμερισμού των ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών, είναι μια παλαιότερη πρόταση για κατοχύρωση της υποχρεωτικής αλληλεγγύης είτε με ρήτρες διαμοιρασμού του όγκου των προσφύγων αναλογκά στις χώρες της ΕΕ, είτε με οικονομικές ενισχύσεις προς τις χώρες που επιβαρύνονται περισσότερο με καταυλισμούς φιλοξενίας. Με άλλα λόγια, ο κοινοτικός προϋπολογισμός να πληρώνει τη χώρα υποδοχής για να μην φεύγουν από εκεί οι αφιχθέντες. Μιλάμε δηλαδή για «ανθρωπο-αποθήκες», με τη σφραγίδα της Ε.Ε., οι οποίες ουδόλως θα ελαττώσουν τη ροή των απεγνωσμένων προς την Ευρώπη.

Επιπλέον όλοι γνωρίζουν ότι μια τέτοια συμφωνία πολύ δύσκολα θα γίνει αποδεκτή από το σύνολο των κρατών μελών. Και τούτο γιατί πλέον δεν είναι μόνον οι χώρες του Νότου που δέχονται προσφυγικές πιέσεις αλλά όλα τα κράτη της ένωσης, καθώς πρόσφυγες και μετανάστες καταφέρνουν ακόμη και με βίζα να εισέλθουν ως «τουρίστες» σε τόπους άγνωστους γι’ αυτούς, με την ελπίδα πως η Ευρώπη θα ανταποκριθεί με ανθρωπιά στο δικό τους όνειρο επιβίωσης.

Είναι λοιπόν σαφές ότι η μεγάλη ευθύνη για τα «πλωτά φέρετρα» ανήκει συνολικά στην Ε.Ε. και η τραγική βεβαιότητα είναι ότι αυτό το ναυάγιο δεν θα είναι το τελευταίο, εάν δεν διαμορφωθεί ευρωπαϊκή πολιτική για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες.