Τα τρένα και η λογική της «σαλαμοποίησης»

Το μοντέλο της διάλυσης της ενιαίας κρατικής δομής των εθνικών σιδηροδρόμων μπορεί να εφαρμόζεται στην Ελλάδα με χοντροκομμένο τρόπο, αλλά δεν είναι δικής μας έμπνευσης

Το 2001 ο Βρετανός σκηνοθέτης Κεν Λόουτς στην ταινία του «Navigators» περιέγραφε το δράμα πέντε εργατών των βρετανικών σιδηροδρόμων, εξαθλιωμένων από την πολιτική της διάλυσης της κρατικής εταιρείας με στόχο την πλήρη ιδιωτικοποίηση, που είχε «εμπνευστεί» το 1993 η Μάργκαρετ Θάτσερ. Εκείνη ακριβώς τη χρονιά, το 2001, ξεκινούσε η νεοφιλελεύθερη υποχώρηση με την επιστροφή στο κράτος των δικτύων, αφού το μοντέλο της σαλαμοποίησης σε 25 συνολικά εταιρείες είχε αποτύχει παταγωδώς και θεωρείτο και η βασική αιτία για «τραγωδίες», όπως εκείνη του Οκτώβρη του 1999, όταν η μετωπική σύγκρουση δύο τρένων έξω από το σταθμό του Πάντινγκτον είχε προκαλέσει κύμα οργής και είχε υποχρεώσει σε αναδίπλωση. Αυτό δε σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι τρώνε με χρυσά κουτάλια, όπως έδειξαν και οι κινητοποιήσεις τους στα τέλη του περασμένου χρόνου, για τις οποίες μας ενημέρωσαν τα ελληνικά (γιατί δε μας τα λέγατε;) κανάλια σε αντίθεση με ότι κάνουν για τις «ντόπιες» διαμαρτυρίες.

Ένα παράδειγμα προς αποφυγή

Από τότε το θατσερικό αυτό μοντέλο θεωρείται ως παράδειγμα προς αποφυγή, αν και πολλές από τις πτυχές του παραμένουν «σταθερές» του υπαρκτού νεοφιλελευθερισμού. Ο διαχωρισμός των υποδομών από τις υπηρεσίες, η μετατροπή της μόνιμης μισθωτής εργασίας σε συμβασιουχική ανασφαλή, ο περιορισμός του κράτους σε μη κερδοφόρα χωράφια με παραχώρηση των επικερδών δραστηριοτήτων σε ιδιώτες είναι μερικές από τις βασικές αρχές των «σοφών» των Βρυξελλών, που ακολουθήθηκαν με υπερβάλλοντα ζήλο και στην Ελλάδα. Παραμένουν βασικοί άξονες της πολιτικής της ΕΕ για τον «αποκαλούμενο κοινό ευρωπαϊκό σιδηροδρομικό χώρο», που σταθερά ευαγγελίζεται τον «ανταγωνισμό» ως φάρμακο για πάσα ασθένεια και γνωρίζει ότι ο χώρος έχει ακόμα τεράστιες ανεκμετάλλευτες δυνατότητες κέρδους.

Απλώς στην χώρα μας το μοντέλο αυτό εφαρμόστηκε με ένα πολύ πιο βάναυσο τρόπο, που έχει να κάνει και με το γεγονός ότι το δίκτυο είναι περιορισμένο και τα περιθώρια κερδοφορίας περιορισμένα. Συνεπώς οι «επενδύσεις» πρέπει να είναι όσο γίνεται μικρότερες γιατί δεν μπορεί να γίνονται αφιλοκερδώς.

Σκεφτείτε το εξής απλό. Όταν απεργούν οι εργαζόμενοι στη γερμανική Deutsche Bahn (DB) θα το μάθουμε κι εμείς, επειδή αφορά ολόκληρη την Ευρώπη και επηρεάζει τις μετακινήσεις σε ολόκληρη την επικράτειά της. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη εταιρεία του χώρου στην ΕΕ. Αυτό παρεμπιπτόντως μπορεί να συμβεί αυτό το Μάρτιο, καθώς το συνδικάτο των εργαζομένων ζητά αυξήσεις πάνω από τον πληθωρισμό και η εταιρεία, εισηγμένη στο χρηματιστήριο αλλά κρατική, απαντά ότι έχουμε πόλεμο.

Πόλεμο άλλου είδους είχε κηρύξει στα συνδικάτα και ο Εμανουέλ Μακρόν το 2018, περίοδο των μεγάλων κοινωνικών αντιδράσεων στη Γαλλία, όταν προσπάθησε να διαλύσει ουσιαστικά την κρατική SNCF για να χαρίσει τα φιλέτα της σε ιδιώτες. Όπως συμβαίνει πάντα, επιστρατεύτηκαν και τότε κάποιοι «θεωρητικοί» για να πείσουν ότι οι ιδιώτες μπορούν να προσφέρουν καλύτερες και ασφαλέστερες υπηρεσίες. Δεν έλεγαν βεβαίως ότι μπορεί να έμεναν εντελώς «εκτός δικτύου» κάποιες απομακρυσμένες περιοχές, κωμοπόλεις και χωριά που δεν μπορούσαν να έχουν εμπορικό ενδιαφέρον. Το σχέδιο ματαιώθηκε, αλλά οι σιδηροδρομικοί παραμένουν στα χαρακώματα. Πρωτοστάτησαν άλλωστε στις κινητοποιήσεις ενάντια στη συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση.

Περίεργες συμπτώσεις πάντως. Στη Γερμανία έχουν ξεκινήσει εσχάτως μιντιακές γκρίνιες για τις καθυστερήσεις των παραγεμισμένων τρένων, τις απαρχαιωμένες υποδομές, τα προβλήματα γενικώς. Όλα αυτά συντονίζονται με επιθέσεις στα συνδικάτα και δημοσκοπήσεις που μας διαφωτίζουν για τη διαρκώς συρρικνούμενη κοινωνική αποδοχή για τις απεργίες των σιδηροδρομικών. Τυχαίο; Στις προγραμματικές δηλώσεις της τρικομματικής κυβέρνησης γίνεται λόγος για αναβάθμιση των μεταφορών σταθερής τροχίας, για την ανάγκη επενδύσεων και άλλα τέτοια εύηχα. Φιλελεύθεροι και Πράσινοι ζητούν όμως το «σπάσιμο» της εταιρείας και την «ενίσχυση του ανταγωνισμού». Εκτιμούν το «ιδιωτικό ενδιαφέρον».

Προφανώς θεωρούν ότι με το πέρασμα του χρόνου η εμπειρία από το νησί της Θάτσερ έχει ξεχαστεί. Το SPD δείχνει προς το παρόν να έχει κάποιες αναστολές, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι θα αντέξει στις πιέσεις. Ετσι κι αλλιώς το στοίχημα για μια προοδευτική πολιτική στις μεταφορές τα επόμενα χρόνια σε όλη την Ευρώπη θα είναι αυτό. Αν δηλαδή θα μπορέσουν να παραμείνουν ενιαίες, δημόσιες και φυσικά συμβατές με τις τεχνολογικές εξελίξεις.